O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti sport faoliyati va boshqaruv fakul’teti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy tarbiyа gigienasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

3. Kuchni rivojlantirish va uni o‘lchash
Kuch – bu, odam mushagining kuchlanishlari hisobiga tashqi qarshiliklarni yengishi ѐki unga qarshilik ko‘rsatishidir. Mushaklarning kuchi deganda, ularda u ѐki bu kattalikdagi kuchlanishni (maksimal kuchlanish paytida) rivojlantirish qobiliyati tushuniladi. Mushaklarning kuchi turli asboblar ѐrdamida o‘lchanadi (dinamometrlar va b.). A.Bek tomonidan ―mushakning solishtirma kuchi‖ aniqlangan (Jadval 1).

Vazni va jinsi har xil bo‘lgan odamlar kuchini taqqoslash uchun ―nisbiy kuch‖ tushunchasi (maksimal kuchni og‘irlikka nisbati) kiritilgan. Mushak kuchi ko‘pchilik omillarga bog‘liq. Boshqa teng sharoitlarda, u, mushakning ko‘ndalang kesimiga proporsional bo‘ladi (Vever tamoyili). Uning, mumkin bo‘lgan maksimal qisqarishi (kaltalanishi) boshqa teng sharoitlarda mushak tolalarining uzunligiga proporsionaldir (Bernulli tamoyili).
Sportchilar, sport turiga bog‘liq ravishda, o‘zlarining shunday mushaklar guruhini rivojlantirishga ahamiyat beradilarki, mashqlarning samarali bajarilishi shu guruh mushaklariga bog‘liqdir.
Masalan, og‘ir atletikachi sportchilarda bukuvchi mushaklar kuchining rivojlanish darajasi yuqori bo‘ladi. Malakali og‘ir atletikachilarda rostlovchi mushaklari kuchining bukuvchi mushaklar kuchiga nisbati quyidagi kattaliklarda ifodalanadi: yelka (tirsak bo‘g‘imi) uchun – 1,6 : 1, tana (tos-son va bel bo‘g‘imlari) uchun – 4,3 : 1, boldir (boldir–oshiq bo‘g‘imi) uchun – 5,4 : 1, son (tizza bo‘g‘imi) uchun – 4,3 : 1. atletlar rivojlanishining topografiyasi va uyg‘unligining o‘ziga xosligi aynan shunda mujassamlangan.
Og‘ir atletikada mushakning kuchi, sportchi shtangani ko‘targandagi kabi holatida o‘lchanadi.
Atletlar eng ko‘p kuchlanishni shtangani yerdan uzish fazasida sarflashadi, bunda tizza bo‘g‘imlarining burchaklari 130-140°ni, tos-son bo‘g‘imlariniki – 60-70° atrofida va shtanganing grifi sonning o‘rtasiga yaqin joylashgan bo‘ladi. Sportchilar bunday holatda 500 kg.gacha va undan ortiq kuchlanishni rivojlantirishi mumkin.
Sport fiziologiyasida va pedagogikada ―portlovchi kuch‖ atamasi keng tarqalgan bo‘lib, u, mushak kuchlanishining eng yuqori darajada tez rivojlanishini tasviflaydi.