O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi

Glossariy
Shartsiz reaksiya. 
Shartsiz stimullar tufayli namoyon bo‗luvchi 
o‗rgatilmadigan reaksiyalar.
Bezuslovnaya 
reaksiya. 
Nevыuchennaya 
reaksiya, 
kotoraya 
avtomaticheski sleduet za bezuslovnыm stimulom.
Unconditional 
reaction 
(Unconditioned 
response).
Unlearned 
response that is automatically followed by the unconditioned stimulus .
Jazolash. 
Xulq-atvorni takrorlash ehtimolining pasayishi va xulqatvor 
ixtiyor etmaydigan stimullarning ta‘siri.
Nakazanie. 
Pred‘yavlenie aversivnыx stimulov, sleduyuщee za 
nejelatelnыm povedeniem i umenshayuщee veroyatnost povtoreniya takogo 
povedeniya.
1
.
Xulq-atvor 
potensiali:
har bir inson
butun hayoti
davomida 
shakllanadi-
gan 
ma‘lum 
harakat, xulq-
atvor 
to‗plamini 
egallaydi.
 
Insonning 
xulq-atvoriga 
uning 
kutilmasi
Insonning 
xulqatvoriga
inson 
uchun 
ahamiyatli bo‗lgan 
mustahkamlash 
(chet 
ta‘sirlar), 
qadriyatlar 
ta‘sir 
ko‗rsatadi 
Insonning 
xulq-atvori 
uning tipi
2
.
Uzluksiz 
mustahka
mlanish
Mustahkamlani 
sh 
reaksiyalarning 
xulq-atvor
kutiganidek 
amalga
oshirilishi 
ta‘minlash 
tartibi.
 
Yoqimli 
stimullarning 
susayishi, 
oqibatda
yoqimsiz 
xulqatvorning 
yuzaga 
kelishi
.
Xulqatvorni 
takrorlash
ehtimolining
pasayishi
va
xulq-atvor ixtiyor 
etmaydigan 
stimullarning 
ta‘siri.
Shartsi 
stimulla 
tufayli 
namoyon 
bo‗luvchi 
o‗rgatilmad n 
reaksiyal 
3
.
Operant 
o„rganishla
r
Maqbul 
reaksiyalar 
yoki 
xulq-
atvordagi
o‗zgarishlarnin
g
mustahkamlan
shi va ehtmolli
bo‗lib 
tarkib 
topishi
 
Mustahkamla 
nish
reaksiyalarnin
g xulq-atvor
kutiganidek 
amalga
oshirilishi 
ta‘minlash 
tartibi.
 
Yoqimli 
stimullarning 
susayishi, oqibatda
yoqimsiz xulq- 
atvorning yuzaga 
kelishi
.
Xulqatvorni 
takrorlash 
ehtimolini 
pasayishi 
xulq-atvor 
ixtiyor 
etmaydigan 
stimullarn 
ta‘siri.
ш

---

127
Punishment. 
Presentation of aversive stimuli , following the undesirable 
behavior and reduces the likelihood of a recurrence of such behavior.
Salbiy jazolash. 
Yoqimli stimullarning susayishi, oqibatda yoqimsiz 
xulq-atvorning yuzaga kelishi
.
Negativnoe nakazanie. 
Ustranenie priyatnogo stimula, sleduyuщee za 
nejelatelnыm povedeniem.
Negative punishment
. Removing a pleasant stimulus following the 
undesirable behavior
Salbiy mustahkamlanish. 
Ixtiyor etilgan reaksiyalardan so‗ngra 
yoqimsiz stimullarning bartaraf etishda mustahkamlashni yuz berishi.
Negativnoe podkreplenie. 
Podkreplenie, sostoyaщee v ustranenii 
nepriyatnogo stimula posle polucheniya jelatelnoy reaksii.
Negative reinforcement.
Reinforcements , consisting in eliminating the 
unpleasant stimulus after obtaining the desired reaction .
Uzluksiz 
mustahkamlanish. 
Mustahkamlanish 
reaksiyalarning 
xulqatvor kutiganidek amalga oshirilishi ta‘minlash tartibi.
Neprerыvnoe podkreplenie. 
Rejim podkrepleniya, pri kotorom 
podkreplyaetsya kajdыy sluchay jelatelnoy ili pravilnoy reaksii.
Continuous reinforcement
. reinforcement mode , in which each case is 
supported by the desired or correct response .
Operant o„rganishlar.
Maqbul reaksiyalar yoki xulq-atvordagi 
o‗zgarishlarning mustahkamlanshi va ehtmolli bo‗lib tarkib topishini 
ifodalovchi o‗rganishlar shakli.
Operantnoe nauchenie. 
Forma naucheniya, v kotoroy pravilnaya 
reaksiya ili izmenenie povedeniya podkreplyaetsya i stanovitsya bolee 
veroyatnoy; takje nazыvaetsya instrumentalnыm naucheniem.
Operant learning . 
Form of learning in which the correct response or 
change in behavior is reinforced and becomes more likely ; also it called 
instrumental learning.
Tarqatma material

---

128
• 
Dj.Rotter
• 
Sotsial kognitiv bixeviorizm
• 
Xulqiy potensial
• 
Kutilma, sub‘ektiv
ehtimollar
• 
Mustahkamlanish xarakteri
• 
Muvaffaqiyatga erishish
xulqiy reaksiyasi
• 
Moslashuvni 
ta‘minlovchi
xulqiy reaksiya
• 
Himoyaviy xulqiy reaksiya
• 
Qochish texnikasi
A.Bandura
Bolaning diqqati
Xotira
Sensor imkoniyatlar
Motivatsiya
_____________________________
___
Inson 
xulq-atvori 
va 
sotsial muhit
Mustaqil ta‟lim topshiriqlar
Tavsiya etilgan mavzularda esse tayyorlash
1. Kelliy nazariyasida 
―Kognitiv maydon‖ tushunchasi.
2.
Agressiya sotsial o‗rganishlar sifatida.
3.
O‗zini o‗zi samaradorlikka erishtirish va uning dinamikasi.
4.
A.Bandura nazariyasida taqlid va indetifikatsiya.
5.
Sotsial kognitiv nazariyada kutish muammosi
________________________________ 

---

129
6.
O‗rganishlar nazariyasida sotsiallashuv muammosi va uning hal 
etish yo‗llari.