O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
 FAVQULODDA VAZIYATLARGA MA'NAVIY - RUHIY 
TAYYORGARLIK. RUHIY YOLG„IZLIK HOLATINING 
BELGILARI VA SALBIY OQIBATLARI 
QUTQARUVCHI OMILLAR
Kishini turli tusdagi hodisalardan 
qutqaruvchi bir nechta omillar mavjud. Birinchisi, ular yuz berganda 
qo`rqmaslik, ikkinchisi, sovuqqon bo`lish, uchinchisi, tez va to`g`ri 
harakat qilish, to`rtinchisi, oldindan tayyorgarlik ko`rish. Albatta, bular 
o`z-o`zidan paydo bo`lmaydi. Shu sabab, ularni shakllantirish lozim. 
Buning uchun tayyorgarlik ko`rish, ular haqida muayyan bilimga ega 
bo`lish, amalda bajarib turish lozim. 
QO`RQUVNI YENGISH 
Inson tushib qolishi mumkin bo`lgan 
xavfli ekstremal vaziyatlar ruhiy va hissiy zo`riqishni keltirib chiqaradi. 
Notinchlik, xavotirga tushishdan boshlab, qo`rquv va vahimagacha 
bo`lgan holatlar inson ruhiy holatining ko`lamini belgilab beradi. 
Qo`rquv hissi asosan xavfli vaziyat va holatlarda vujudga keladi. 1966 
yilda yuz bergan Toshkent zilzilasida jarohatlanishning aksariyati 
odamlarning ruhiy ahvoli tufayli kelib chiqqan bo`lib, bu sabab boshqa 
omillarga qaraganda ko`proq talofatlarga olib keldi. Xuddi shunday 
oqibatlar boshqa zilzilayaarda ham kuzatilgan. Demak vaqti kelganda 
harakatlarimizni puxta o`ylab, vasvasaga tushmasdan, aniq harakat 
qilishimiz kerak.
Qo`rquv, bu - salbiy hissiy holat, o`z-o`zini saqlash instinktining 
tabiiy hosil bo`lishidir. Qo`rquvni his qilish, bu - aqli raso kishi uchun 
tabiiy va mantiqan to`g`ri holatki, uning bo`lmasligi o`sha insonning 
ruhiyatida qandaydir kamchilik, etishmovchilik mavjudligini bildiradi. 
Nazorat qiluvchi qo`rkuv insonny ongli ravishda sergaklikka 
chaqiradi, 
hamda 
jismoniy 
kuchlarni 
birlashtiradi, 
fikrlashni 

---

152 
tezlashtiradi, diqqat - e‘tiborni jamlaydi, mushkul vaziyatlardan chyqib 
ketishda yordam beradi. 
Qo`rquvni boshdan kechirayotgan inson qo`gayucha bo`lishi 
mumkin bo`lgan ko`ngilsizliklarni faqat taxminiy extimoliga ega bo`ladi 
va ana shunday, aksariyat hollarda ishonib bo`lmaydigan yoki 
bo`rtirilgan tahminlar asosida harakat qiladi. 
Qo`rquv, bu - inson organizmining "diqqat!" deb xitob qiluvchi 
signal . tizimidir. 
Qo`rquv - xavfga nisbatan hissiy ta‘sirlanish shakllaridan biri 
sifatida nafaqat inson tushib qolgan holatlarga, balki uni iroda 
sifatlariga, shayligi va uyushqoqligiga, vaziyatga to`g`ri baho berishiga, 
o`ziga bo`lgan ishonchiga bog`liq bo`ladi. 
Qo`rquvning salbiy oqibatlarini engib o`tish uchun quyidagilarni 
bajaring: 
1. Qulay joylashib oling, chuqur nafas olgan holda yuqoriga 
qarang va ko`zni ufq darajasiga tushira borib, ohista nafas chiqaring 
hamda o`pkani undan bo`shating. Ushbu mashqni bir necha marta 
bajaring. 
2. Shu bilan bir vaqtda barcha mushaklarni bo`sh qo`ying. 
Bunda shuni bilingki, kishi faqat o`z nafas olishini tartibga sola 
olsagina, mushaklarni bo`sh qo`ya olishi mumkin. Ekstremal vaziyatda 
kishi bir tekis va xotirjam nafas ola boshlasa, u tezda tinchlanib oladi. 
3. Vaziyatlarga xotirjamlik bilan baho bering, diqqat-e‘tiborni 
faqat eng yaqin masalalarga qarating. Bunda albatta o`z - o`ziga ishonch 
hissi kuchli bo`lishi lozim.