O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
Ufq tomonlarini aniqlash.
Quyosh har doim sharqdan chiqib g‗arbga botadi. Shunga muvofiq 
soya har doim qarama-qarshi tomonga harakat qiladi. Shuning uchun yer 
sharining istalgan nuqtasida soyani birinchi belgilanishi holati uning 
ikkinchi belgilanishi holatiga nisbatan g‗arbroqda bo‘ladi va aksincha. Buni 
bilgan holda siz doimo taxminiy ufq tomonlarini aniqlashingiz oson bo‘ladi. 
Buning uchun bitta tayoqni olib uni tekis, o‗simliklardan xoli yerga, undan 
tushadigan soya yaqqol ko
l
rinadigan tarzda suqib quyiladi. Tayoqdan 
tushgan soyaning oxirini belgilab, so'ng u bir necha santimetrga surilguncha 
15 - 20 minut kutib turamiz va yana soyaning oxirini yana belgilaymiz. 
Shundan keyin birinchi va ikkinchi belgilarni tutashtiramiz hamda ushbu 
chiziqning oxiriga stryelka qo‘yamiz. Ushbu stryelka sizga sharq tomonni 
ko'rsatadi. 
Yana bir oddiy usul mo‗ljalni quyosh yordamida olishdir. Quyosh shi-
moliy yarimsharda tush vaqti soat 12.00 da janubiy qutb tomonda bo‘ladi. 

---

146 
Tush vaqti quyoshga yuzlanib turiladi va tushgan soya shimoliy 
yarimsharda shimol tomonni, janubiy yarimsharda janub tomonni 
ko‘rsatadi. 
Bundan tashqari ufq tomonlarini joydagi mahalliy jismlar belgilariga 
ko‗ra ham aniqlash mumkin. Masalan, daraxt, buta va o‗simliklarning 
shoxlari hamda novdalari janub tomonga tezroq rivojlanadi, mevalari janub 
tomonda tezroq sarg‗ish - qizg‗ish rangga kirib tezroq yetilish kuzatiladi. 
Qorli hududlarda qor birinchi navbatda janub tomonda eriy boshlaydi. 
Xristian cherkovlarining xochlari sharq tomonga, musulmon 
machitlaridagi yarimoy janubiy - g'arbiy tomonga qaratilgan bo‗ladi. 
Siz o'zingizga kerakli yo‗nalishni aniqlab oldingiz. Endi o'sha 
aniqlangan yo'nalishdan og'ishmasdan harakatlanish asosiy vazifa 
hisoblanadi. Chunki insonning bitta oyog'i bilan qo‗yiladigan qadam 
ikkinchisiga nisbatan uzunroq bo‘ladi. Agarda kishi to'g'riga yursa, aylanib 
yana o‗zi harakatni boshlagan nuqtaga qaytib kelishi mumkin. Shunday 
holat yuz bermasligi uchun «Ustun» uslubini qo‘llaymiz. Buning uchun 
o‗zingiz tanlagan yo'nalishdagi ko‗zga yaqqol tashlanib turgan biror bir 
jismni tanlab unga tomon harakatlanamiz. Tanlangan jismga yetib 
kelgandan keyin shu yo'nalishda yangi jism tanlaymiz. Bu usul 
qo‘llanganida harakatlanish yo'nalishidan og‘ishish keskin kamayadi.