O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti

 
TRANSPORT VOSITALARI BILAN BOG„LIQ FAVQULODDA 
VAZIYATLAR VA ULARDA HARAKATLANISH TARTIBI 
 
TRANSPORT VOSITALARIDA XAFSIZLIK QOIDALARIGA 
RIOYA QILISH 
 
Transport vositalari salonida odamlar oladigan jarohatlar 
transport vositasi katta tezlikda keskin burilganda, tezlik birdan 
oshirilganda va keskin tormoz bosilgan transport vositalarining 
o'zaro to'qnashuvi yoki to'siqqa urilishi natijasida sodir bo'ladi. 
Jumladan, katta tezlikda kelayotgan transport vositasi keskin 
tormoz berib to'xtashi natijasida unda o'tirgan odamga ta‘sir 
etadigan kuch bir necha barobar oshadi, masalan, odamning 
og'irligi 80 kg bo'lsa, unga ta‘sir etadigan kuch 1500 kg ga 
yetadi. Uning qon tomirlarida kasallik bo'lsa, tomirlar yorilib, 
yuragi infarktga uchrashi yoki bosh miya qon tomirlari yorilib, 
insult holatiga tushishi mumkin, bu esa, o‗z navbatida yo‗l 
transport hodisasiga sabab bo'ladi. Olimlarning aytishlaricha, 

---

154 
haydovchining yonidagi o'rindiq «o'lim kreslosi» deb ataladi, 
chunki avtohalokat paytida bu o'rindiqda o'tirgan odamning 
o‘lish ehtimoli haydovchiga nisbatan 7 barobar, orqa o‗rindiqda 
o'lirgan odamga nisbatan 5 barobar ko'p bo‘ladi. Bu o'rinda 
transport vositasining tezligi katta ahamiyatga ega bo‘ladi. 50 
km\soat tezlikda kelayotgan transport vositasi to'siqqa urilganda 
transport vositasi ichidan otilib chiqqan odamning jarohati 
beshinchi qavatdan yiqilgan odam kabi, 80 km\soat tezlikda esa, 
15-qavatdan yiqilgan odamning olgan jarohati bilan teng ho'ladi. 
Respublikamizda haydovchi va fuqarolarning hayotini himoya 
qilish maqsadida davlatimiz tomonidan qator qonun va qarorlar 
qabul qilinganligiga qaramay, haydovchilar qonunni buzib, 
o'zlari va atrofdagilarning hayotini xavf ostiga solishadi. 
Jumladan, haydovchi va yo'lovchilar hayotini saqlash uchun 
qo'llaniladigan 
xavfsizlik 
kamari 
ishlab 
chiqarilib, 
joriy 
qilinganiga 
100 
yildan 
oshganiga 
qaramay, 
ko'pchilik 
haydovchilar uni pisand qilmaydi, uni taqishga beparvo bo‘ladi. 
Yaqinda davlat tomonidan xavfsizlik kamarini taqmaganligi 
uchun qo‘llaniladigan jarima qiymati oshirilganidan keyin 
ko'pchilik haydovchilar YPX, xodimini ko‗rib qolsalar 
vaqtinchalik taqishadi. Xavfsizlik kamari esa, transport vositasi 
ichida o'tirgan furaqolar hayotini saqlashda eng maqbul vosita. 
Olimlarning aniqlashicha, faqat 10 km\soat tezlikda yuruvchi 
transport vositasi to'siqqa urilganda haydovchi o'zining qo'l va 
ovoqlari yordamida shikastlanishdan saqlanishlari mumkin, 
xolos. Agar transport vositasi 60 km\soat tezlikda to'siqqa urilsa, 
vazni 80 kg bo'lgan odamning vazni 3 tonnaga teng bo'ladi. 80 
km\soat tezlikda esa, 9 tonnaga teng og'irlik bilan transport 
vositasining old oynasiga, rul sambaragiga, o ldingi shitga uriladi. 
Bunday holda odamning tirik qolishi amri mahol. Uning hayotini 
faqat xavfsizlik kamarigina saqlab qolishi mumkin. Yapon 
olimlarining ma‘lumotlariga qaraganda, xavfsizlik kamari har 
100 ta halokatli yo'l-transport hodisasining 75 tasida, Amerika 
olimlarining tadqiqotlariga ko'ra esa, ag'darilib ketgan transport 
vositalarida har 100 ta yo'lovchining 91 tasini hayotini saqlab 
qolgan. Xavfsizlik kamari muqarrar o'lim bilan yakunlanadigan 
avtohalokatlarda haydovchi va yo'lovchilarning yarm idan ko'pini 
va boshqa avtohalokatlarda 90 foizgacha o'limdan saqlab qoladi. 
Ayrim haydovchilar xavfsizlik kamari avtohalokat chog'ida 

---

155 
transport 
vositasi 
portlaganda 
haydovchining 
transport 
vositasidan chiqib ketishiga xalal berib, uning halok bo'lishiga 
sabab bo'ladi deb hisoblaydilar. Ammo olimlarning aniqlashicha, 
faqat, 0,03 foiz, ya‘ni har 300 avtohalokatga uchragan transport 
vositasidan bittasi katta tezlikda to'siqqa urilganda yoki transport 
vositalari yuzma-yuz to'qnashganda yoki katta balandlikdan 
qulab tushganda portlar ekan. 
Kabina ichidagi odam avtohalokat paytida ruldan, transport 
vositasining old oynasidan, orqani ko'rish oynasidan, priborlar 
turadigan shitdan va kabinaning boshqa qismlaridan jarohat 
oladi.