O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta'lim fakulteti maktabgacha ta'lim bo'limi

Asosiy savollar:
1. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni.
2. Ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari.
3. Ta'lim tizimining uzluksizligi va uyg'unligi tamoyili.
4. Ta’lim tizimi va turlari.
Kitoblar:
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - Toshkent, O'zbekiston, 1992 yil.
2. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni.
3. O’zbekiston taraqqiyotining asoslari. - Toshkent, Sharq nashriyot-matbaa konserti, 1998 yil.
4. O‘zbekiston Respublikasining Milliy taraqqiyot dasturi
O‘zbekiston – katta taraqqiyot.Toshkent, nashriyot-matbaa konserni, 1998 yil.

O'quv materialining asosiy xulosasi. Tojikiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonuni Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirish ustuvor vazifa sifatida e’tirof etildi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX sessiyasida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunida uzluksiz ta’lim tizimida ta’limning mohiyati, yo‘nalishlari, mazmuni, huquqiy asoslari atroflicha bayon etilgan . Ushbu normativ hujjatning mazmuni quyidagicha:

1) fuqarolarni o'qitish, tarbiyalash va kasbiy tayyorgarligining huquqiy asoslari;
2) ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari;
3) har kimning bilim olish konstitutsiyaviy huquqi;
4) pedagogik faoliyat bilan shug'ullanish huquqi;
5) ta'lim muassasasining huquqiy holati;
6) ta'lim tizimi va turlari;
7) ta'lim jarayoni ishtirokchilarini ijtimoiy himoya qilish;
8) ta'lim tizimini boshqarish.
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni Ta’limning asosiy maqsadi oila, davlat va jamiyat oldidagi majburiyat va mas’uliyatni uyg’un va mustaqil anglashdan iborat. fikrli odam.
Ta'lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonunining 3-moddasida ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillari belgilab berilgan. Ular:
-ta’limning insonparvarlik va demokratik xarakteri;
- ta’lim tizimining uzluksizligi va izchilligi;
- umumiy o‘rta ta’lim, shuningdek, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini ixtiyoriy tanlash;
-ta’lim tizimining dunyoviyligi; davlat ta’lim standartlari doirasida ta’limning barcha uchun ochiqligi;
- o'quv rejasini tanlashda yagona va differentsial yondashuv;
- bilimlarni rag'batlantirish;
- ta'lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvini muvofiqlashtirish.

O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunining 3-moddasida ta’lim sohasidagi davlat siyosatining asosiy tamoyillaridan biri ta’limning insonparvarlik va demokratik xarakterga ega ekanligi belgilangan. Ta’lim va tarbiyani insonparvarlashtirish insonning intellektual va ma’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan uzluksiz ta’lim tizimi orqali har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishni nazarda tutadi. Ta'limni insonparvarlashtirish shaxsning ijodiy qobiliyatlarini ro'yobga chiqarishga imkon beradi. Shuningdek, ta’lim jarayonida uning ma’naviy-axloqiy ehtiyojlarini, istak va qiziqishlarini hisobga olishni anglatadi. Xulosa qilib aytganda, ta’lim-tarbiya jarayoni shaxsning har tomonlama kamol topishini, uning shaxsini hurmat qilishni ta’minlashga qaratilgan. Ta’lim va tarbiyani demokratlashtirishning mazmun-mohiyati ta’lim mazmunining ochiqligi, o‘quv materiallarining xilma-xilligi, milliy va mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olgan holda o‘qitishning shakl va uslublari, har bir inson uchun yuksak madaniy natijalarga erishishdan iborat. 'Ruxsat beradi. riding Ushbu tamoyilga amal qilish o‘quvchilarning xohishiga ko‘ra o‘quv rejasiga qo‘shimcha fanlarni kiritish, yuqori sinflarda alohida fanlarni chuqur o‘rganish, fakultativ mashg‘ulotlarni kengaytirish, turli yo‘nalishlar bo‘yicha to‘garaklar tashkil etishni o‘z ichiga oladi.

Ta’lim va tarbiyani demokratlashtirishning mazmun-mohiyati ta’lim mazmunining ochiqligi, o‘quv materiallarining xilma-xilligi, milliy va mintaqaviy xususiyatlarni hisobga olgan holda o‘qitishning shakl va uslublari, har bir inson uchun yuksak madaniy natijalarga erishishdan iborat. 'Ruxsat beradi. riding Ushbu tamoyilga amal qilish o‘quvchilarning xohishiga ko‘ra o‘quv rejasiga qo‘shimcha fanlarni kiritish, yuqori sinflarda alohida fanlarni chuqur o‘rganish, fakultativ mashg‘ulotlarni kengaytirish, turli yo‘nalishlar bo‘yicha to‘garaklar tashkil etishni o‘z ichiga oladi.
Ta’lim tizimining uzluksizligi va uzviyligi tamoyili mamlakatimizda uzluksiz ta’lim tizimining barcha bosqichlari o‘zaro bog‘liqlik va o‘zaro bog‘liqlik asosida faoliyat yuritishini bildiradi. Umumta’lim maktablarining o‘quv dasturlari akademik litsey va kasb-hunar kollejlarining o‘quv rejalariga muvofiq ishlab chiqilsa, o‘z navbatida, ularning o‘quv dasturlari oliy ta’lim muassasalarining o‘quv dasturlariga muvofiq ishlab chiqilib, har tomonlama ma’lumotlarni boyitadi va takomillashtiriladi.
Davlat ta’lim standartlari talablari asosida faoliyat yurituvchi uzluksiz ta’lim tizimining mazmuniga qarab bir turdagi ta’lim muassasasidan boshqa turdagi ta’lim muassasasiga o‘tish imkoniyati ham mavjud. Masalan, talabalar bir maktabdan boshqasiga, bir akademik litseydan boshqa akademik litseyga, bir shahardagi bir oliy ta’lim muassasasidan boshqa shaharda joylashgan oliy ta’lim muassasasiga o‘qishni davom ettirish huquqiga ega.
Majburiy umumiy o‘rta ta’lim, shuningdek, o‘rta maxsus ta’lim prinsipi, avvalo, fan asoslarini tizimli bilish, ularning bilimga bo‘lgan ehtiyoji, boshlang‘ich va ilmiy ta’lim hamda madaniyatlararo bilimlarni, ma’naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirishni o‘z ichiga oladi. milliy va umuminsoniy qadriyatlar, mehnat mahorati, ijodiy fikrlash va kasb tanlash; ikkinchidan, o‘quvchilarning imkoniyat va qiziqishlarini hisobga olgan holda, chuqur, tarmoqli, tabaqalashtirilgan, kasb-hunarga yo‘naltirilgan ta’limni jadal sur’atda intellektual rivojlanishini ta’minlash; uchinchidan, o‘quvchilarni kasbga yo‘naltirish, bilim va ko‘nikmalarni chuqur o‘zlashtirish, tanlagan kasbi bo‘yicha bir yoki bir nechta mutaxassisliklarni o‘zlashtirish imkoniyatini yaratish.
Ixtiyoriy o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi tamoyilining mohiyati shundan iboratki, o‘quvchilar yangi turdagi ta’lim muassasalarida o‘qish yo‘nalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga ega. Ushbu ikki turdagi uch yillik maxsus ta'lim dasturlari talabalar tomonidan ularning iqtidori va xohishlaridan kelib chiqqan holda tanlanadi. Shunday qilib, o‘quvchilarning har qanday shaklda bilimini oshirishlari, muayyan kasb-hunar egallashlari uchun sharoit yaratiladi.
Ta’lim tizimining dunyoviyligi mamlakatda ta’lim rivojining ilmiy asosga ega ekanligini, bu fan, texnika va madaniyat taraqqiyoti bilan chambarchas bog‘liqligini bildiradi.
Insoniyat bor ekan, u doimo taraqqiyot va yangi ilmiy yutuqlar sari intiladi.
Ta’lim tizimi bu fanning kelajak avlodlarga yetkazilishini ta’minlaydi. Shuning uchun ta’lim tizimi dunyoviy bo‘lishi kerak. Shuningdek, o‘quvchilarga ushbu yutuqlardan oqilona foydalanish, to‘g‘ri xulosalar chiqarish, kelajakda munosib o‘rin topish imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunining 4-moddasiga asosan ular millati, tili, jinsi, yoshi, diniy e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, mavqei, ish turi, yashash joyi bo‘yicha bilim olish huquqiga ega. O‘zbekiston Respublikasi, ular o‘z hududida necha yil yashaganliklaridan qat’i nazar. Davlat ta’lim standartlari doirasida barcha uchun ochiq ta’lim tamoyili bu holatni oydinlashtirishga xizmat qilmoqda. Yuqoridagi moddada, shuningdek, chet el fuqarolari xalqaro shartnomalarga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi hududida o‘qish huquqiga ega ekanligi ko‘rsatilgan.

O‘zbekiston Respublikasida yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari bilan bir xilda bilim olish huquqiga ega ekanligi bu tamoyil inson va uning manfaatlariga xizmat qilishini anglatadi. Respublikada oʻzbek, rus, qozoq, qirgʻiz va tojik tillarida taʼlim beradigan umumiy oʻrta taʼlim muassasalari mavjud boʻlib, bu orqali barcha millat vakillariga teng asosda taʼlim beriladi. Bundan tashqari, mamlakatimizning barcha hududlarida “Yakshanba maktablari” tashkil etilib, ularda barcha millat vakillari dam olish kunlarida o‘z ona tilida ta’lim olish imkoniyatiga ega. Bundan tashqari, iqtidorli yoshlarning moddiy va ma’naviy salohiyatini rag‘batlantirish, ularning xorijda o‘qishini qo‘llab-quvvatlash maqsadida “Umid”, “Iste’dod”, “Respublika bolalar jamg‘armasi”, “Sog‘lom avlod uchun”, “Ulug‘bek” va boshqa jamg‘armalar tomonidan tashkil etildi. Shu kungacha 2000 dan ortiq talaba davlat yordami tufayli xorijda tahsil olib, o‘z bilimini oshirish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Yuqoridagi fikrlar mamlakatimizda iste’dodlarni tayyorlash va tarbiyalash tamoyili to‘liq hayotga tatbiq etilayotganining yorqin dalilidir.

Ta’lim tizimida davlat va jamiyat boshqaruvini muvofiqlashtirish tamoyili ta’limni tashkil etish hamda uning sifatini oshirishda davlat va jamiyatning ta’lim muassasalarini boshqarishda hamkorlikni nazarda tutadi. Ta’lim tizimida davlat boshqaruvi va jamiyat ta’lim samaradorligini oshirishga zamin yaratadi. Ta'lim tizimi va turlari. Ta’lim tizimi davlat siyosatining asosiy tamoyillari asosida yosh avlodni tarbiyalash bo‘yicha faoliyat yurituvchi barcha turdagi ta’lim muassasalari majmuidir. Har bir davlatning ta’lim tizimi uning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti bilan chambarchas bog‘liqdir.
O‘zbekiston Respublikasi ta’lim tizimi davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’lim dasturlarini amalga oshiruvchi, ta’lim tizimining faoliyat ko‘rsatishi va rivojlanishini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ilmiy-tadqiqot ishlariga ilmiy rahbarlik qiluvchi davlat va nodavlat ta’lim muassasasidir. , ta'lim sohasidagi davlat boshqaruvi organlari, shuningdek ularning korxonalari, muassasalari va tashkilotlari. Respublika ta’lim tizimi o‘ziga xos va izchildir. “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunda qayd etilganidek, O‘zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi:
va olti-etti yoshga to‘lgunga qadar davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim muassasasi hisoblanadi .

Umumiy oʻrta taʼlim ikki bosqichda amalga oshiriladi. Ular:

1) boshlang'ich ta'lim (1-4 sinflar);
2) umumiy oʻrta taʼlim (1-9-sinflar).
Boshlang'ich ta'lim - asosiy ilmiy bilimlarni o'tkazish asosida o'qish, yozish va arifmetika bo'yicha bilim, ko'nikma va malakalarni shakllantirish asosida shaxsiy gigiena va sog'lom turmush tarzi elementlarini shakllantirish bosqichidir.
Umumiy o’rta ta’lim o’quvchilarga fan asoslari, bilimlarni egallash zaruriyati, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, mehnatga asoslangan asosiy ta’lim, ilmiy va madaniy bilimlarni, ma’naviy-axloqiy fazilatlarni muntazam ravishda beradi. atrof-muhitni bilish va kasb tanlash ko'nikmalari. Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida I-IX sinf o‘quvchilari uchun davlat ta’lim standartlari talablari asosida fanlar asosidagi majburiy ta’lim amalga oshiriladi. Bolalarning qobiliyat va iste’dodini rivojlantirish, ularning istiqbolini ta’minlashda maxsus maktablarning tashkil etilishi muhim ahamiyatga ega.
Oʻqish muddati uch yil boʻlgan majburiy oʻrta maxsus, kasb-hunar taʼlimi umumiy oʻrta taʼlim negizida amalga oshiriladi. Bu ta'lim mustaqil tur bo'lib, uzluksiz ta'lim tizimida alohida o'rin tutadi. Oʻrta kasb-hunar taʼlimi umumiy oʻrta taʼlimga asoslangan majburiy va ixtiyoriy tashkilot boʻlib, oʻquvchilarga ularning qobiliyati va qiziqishlaridan kelib chiqib, bir yoki bir nechta tanlagan mutaxassislik asoslari boʻyicha bilim beradi. Ushbu muassasalarda ta'lim talabalar uchun majburiy va ixtiyoriydir.
Akademik litsey o‘quvchilarini o‘rta maxsus ta’lim muassasalari o‘quvchilarining imkoniyatlari va qiziqishlarini hisobga olgan holda, davlat ta’lim standartlariga muvofiq ta’minlash maqsadida yuridik maqomdagi ta’lim muassasasi.
Akademik litseylar asosan universitetlar qoshida tashkil etilgan. Kasb-hunar kollejlari o‘quvchilarning kasbiy qobiliyatlari, bilim va ko‘nikmalarini chuqurlashtirish hamda o‘zlari tanlagan bir yoki bir nechta mutaxassisliklarni o‘zlashtirishlariga imkon yaratish uchun tegishli davlat ta’lim standartlari doirasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. kasbiy ta'lim. Kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga o‘rta ma’lumot to‘g‘risidagi diplom va sertifikatlar beriladi. Ular bitiruvchilarga aspirantura yoki aspiranturada o'qishni davom ettirish imkoniyatini beradi.

Aspirantura (aspirantura, doktorantura) ma’lum ilmiy daraja (PhD va PhD) olish imkonini beruvchi dissertatsiya himoyasi bilan yakunlanadi. Yakuniy davlat attestatsiyasi natijalariga ko‘ra tegishli mutaxassisliklar bo‘yicha fan nomzodi va fan doktori ilmiy darajalari beriladi, davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi.
Kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash - bu mutaxassislarning kasbiy bilim va malakalarini yangilash va chuqurlashtirish maqsadida tashkil etiladigan kadrlar tayyorlash bosqichidir.