О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

3.3. Temir-tsementit qotishmalarining holat diagrammasi 
 
Temir - tsementit (temir-uglerod) holat diagrammasi har xil haroratlarda temir bilan 
uglerod qotishmalarining fazaviy tarkibini va strukturasini kо‟rsatadi. Amalda temir-uglerod 
qotishmalaridan tarkibida 6,67 % gacha uglerodi bо‟lgan, ya„ni 100 % tsementit hosil qiladigan 
diagramma qismi muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun temir-uglerod diagrammasining ana 
shu qismi taxlil qilinadi va u 
temir-tsementit diagrammasi 
deb ataladi (7-rasm).

---

 
7 - rasm. Temir - uglerod (tsementit) holat diagrammasi. 
Diagrammadagi 
АВСД
likvidus chizigi va 
AHJECF
solidus chizig‟i orasida birlamchi 
kristallanish sodir bо‟ladi. Suyuq fazadan austenitning ajralib chiqishi 
AВС
chizig‟i bо‟yicha 
bо‟lsa, 
СД
chizig‟i tsementitning kristallanishiga mos keladi. 
AH
chizig‟i ferrit bilan suyuq 
fazaning mavjud bо‟lish chegarasini, 
AHN
esa yuqori xaroratli ferrit fazasining mavjudlik 
chegarasini belgilaydi. 
HJB 
peretektik gorizontal
chiziqqa mos keluvchi xaroratda (
1499
о
С 
) 
suyuq qotishma bilan ferritning о‟zaro ta„sirlashuvidan austenit hosil bо‟ladi.
 
ECF 
chizig‟i 
(
1147
o
C
) 
bо‟ylab evtektik reaktsiya natijasida ledeburit hosil bо‟lishini, PSK 
chizig‟i esa 
(
727
о
С
) 
austenit parchalanib, ferrit va tsementit hosil bо‟lishini kо‟rsatadi. 
Endi bevosita diagrammani о‟rganishga kirishamiz. Temir-tsementit diagrammasi juda 
murakkab bо‟lgani uchun uni qismlarga bо‟lib о‟rganamiz. Diagrammadagi asosiy 
nuqtalarning koordinatalari 1-jadvalda keltirilgan. 
1-jadval
 
Nuqtaning 
belgilanishi 
A V 
N J 
N E C 
F 
D G 
P 
S 
K 
Q 
L 
Harorat, 
0
C
1539 1499 1499 1499 1392 1147 1147 1147 1250 
911 
727 
727 
727 
600 
600 
Uglerod 
miqdori, % 
0 
0,5 
0,1 
0,16 
0 
2,14 4,3 6,67 6,67 
0 
0,02 0,8 6,67 0,01 6,67 
Qotishmalarda yuqori xaroratda rо‟y beradigan о‟zgarishlarni kuzatish uchun 
diagrammaning ana shu qismi kattaroq qilib kо‟rsatilgan (8- rasm). 

---