О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyоt instituti

birinchi tur holat diagrammasi
deb 
ataladi. (6- rasm, a) 
Komponentlari mexanik aralashma hosil qiladigan qotishmalar jumlasiga Pb-Sb 
sistemasidan tashqari, Bi-Cd , Sn-Zn va boshqa sistemalar ham kiradi. 
Suyuq holatda ham, qattiq holatda ham bir-birida istagancha eriydigan ikki elementdan 
iborat qotishmalarning holat diagrammasi 
ikkinchi tur holat diagrammasi 
deb ataladi (6- rasm, 
b). 
Ikkinchi tip holat diagrammasi hosil qiladigan sistemalar jumlasiga 
Cu-Ni, Bi-Sv, Au-Sv,
Au-Pt, Au-Ag, Au-Pv, Fe-Cr, Fe-Ni, Fe-Co, Fe-V 
sistemalari kiradi.
Komponentlari bir-birida ma„lum chegaragacha eriydigan (uchinchi tur) va 
komponentlari bir-biri bilan kimeviy birikmalar hosil qiladigan (turtinchi tur) qotishmalar ham 
mavjud. (6- rasm, v, g) 
Qotishmalarning qolat diagrammalari bilan shu qotishmalar xossalarining bog‟liqligi 
(N.S.Kurnakov bо‟yicha) quyidagi shaklda kо‟rsatilgan:

---

 
 
 
6- rasm. Qotishmalarning holat diagrammalari bilan 
xossalari orasidagi bog‟liqlik 
Savol va topshiriqlar : 
1. Qotishma deb nimaga aytiladi? 
2. Qotishmalarning qanday turlarini bilasiz? 
3. Qattik eritma hosil bо‟lishi uchun qanday shartlar zarur? 
4. Kimyoviy birikmalar qattik eritmalardan qanday xususiyatlari bilan farq qiladi? 
5. Mexanik aralashmalar qanday holatlarda hosil bо‟ladi? 
6. Fazalar qoidasining matematik ifodasini yozing. 
7. Kimyoviy birikmalarga misollar keltiring. 
8. Holat diagrammalarining xillarini chizib kо‟rsating. 
9. Qotishmalarning holat diagrammalari bilan ularning xossalari orasidagi bohlanishni izoxlang. 
3-Mavzu: Temir va uning qotishmalari 
 
Temir
-suyuqlanish xarorati 1539
о
С ga teng bо‟lgan yaltiroq, och kulrang metalldir. 
Hozirgi paytda ajratib olinaetgan texnik toza temirning tarkibida 0,1...0,2 % (C, Mn, Si, S, P va 
b.) qо‟shimchalar bо‟ladi
 

---

Temir bilan uglerod о‟zaro ta„sirlashib, qattiq eritma (ferrit va austenit), kimeviy birikma 
(tsementit) va mexanik aralashmalar (perlit va ledeburit)ni hosil qilishi mumkin. Shuningdek, 
temir-uglerod sistemasida uglerod sof-grafit holatida ham bо‟lishi mumkin.