O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyоt instituti

Qatlamlarning haqiqiy qalinligini aniqlash usullari 
Geologik xaritada qatlamning qalinligini ikki usul bilan aniqlash mumkin. 
Bulardan biri qatlamning yotish chizig’i bo’yicha, ikkinchisi uning yo’nalish chizig’i 
orqali bajariladi. Har ikki holda ham, birinchi navbatda, qatlamning yotish 
elementlari tegishli usullar yordamida aniqlanishi kerak. 
Birinchi usul. 
Xaritada haqiqiy qalinligi aniqlanishi kerak bo’lgan qatlamning 
avval ostki yuzasi uchun, keyin uning ustki yuzasi uchun bir qancha yo’nalish 
chiziqlari o’tkaziladi. Qatlamning ostki va ustki yuzasi uchun o’tkazilgan bir qiymatli 
yo’nalish chiziqlari orasidagi masofa qatlamning yotish chizig’i bo’yicha chizg’ich 
bilan o’lchanadi va xarita miqyosiga ko’paytiriladi. 
Bu masofa qatlamning ko’rinarli qalinligi bo’lib, uning haqiqiy qalinligini 
topishda (1) formuladan foydalaniladi. Masalan: qatlamning ostki va ustki yuzalari 
uchun o’tkazilgan 90 yo’nalish chiziqlari orasidagi masofa 2 sm, xarita miqyosi 
1:1000 bo’lsin. 

---

Bunda shu yo’nalish chiziqlari orasidagi ko’rinarli qalinlik xarita miqyosida 20 
metrni tashkil etadi. Haqiqiy qalinlik esa qatlamning yotish burchagi 45° bo’lganda 
M=20 m • sin450= 20 m • 0,71=14,2 m bo’ladi. 
8 rasm. Qatlamlarning haqiqiy qalinligini aniqlash 
Ikkinchi usul. 
Haqiqiy qalinligi aniqlanayotgan qatlamning biron bir yo’nalish 
chizig’i bo’ylab uning ostki va ustki yuzalarining mutlaq balandliklari aniqlanadi. 
Ularning ayirmasi qatlamning vertikal qalinHgi bo’ladi. Qatlamning haqiqiy qalinligi 
esa (6) formula yordamida aniqlanadi. 
Masalan: qatlamning ostki yuzasi uchun o’tkazilgan 90 yo’nalish chizig’ida 
uning ustki yuzasini mutlaq balandligi 110 m bo’lgan nuqtada kesib o’tgan bo’lsin. 
Demak, uning vertikal qalinligi 20 m ni tashkil etadi. Qatlamning haqiqiy 
qalinligi esa M=20 • cosα450 = 20 • 0,71=14,2 m bo’ladi.