O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyоt instituti

5 rasm. Qatlamlar yotish elementlarini aniqlashning uch nuqta
usulida aniqlash sxemasi 
 
Burg’i quduqlari yordamida qatlamlarning yotish elementlarini aniqlash 
Bu usul qoplama jinslar ostidagi qatlamlarning yotish elementlarini aniqlashda 
qo’llaniladi. Bunday amalni bajarishda bir to’g’ri chiziqda yotmagan va tik qazilgan, 
kamida uchta burg’i qudug’idan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi. Aks holda, 
chiqarilgan natija noto’g’ri bo’ladi. Xaritaga tushirilgan 1, 2 va 3 nuqtalar burg’i 
quduqlarining o’rni bo’lib, ularning barchasida ma’lum bir ko’mir qatlami uchragan 
bo’lsin.
Burg’i qudug’i qazilgan birinchi nuqtaning mutlaq balandligi 300 m va undan 
ko’mir qatlamigacha qazilgan chuqurlik masofasi 38,5 m, bu qiymatlar ikkinchi 
burg’i qudug’ida 200 m va 95 m ni, uchinchisida esa 100 m va 156 m ni tashkil 
qilgan bo’lsin. Burg’i quduqlari qazilgan nuqtalarning mutlaq balandligidan qazilgan 
quduq chuqurligini ayirib, ko’mir qatlami yuzasining mutlaq balandligini aniqlaymiz. 
Bu raqamlar 300-38,5=261,5; 200-95=105; 100-156=56 ga tengdir. Uch nuqta o’zaro 

---

to’g’ri chiziqlar bilan tutashtirilib, uchburchak hosil qilinadi va uning tomonlarida 
ko’mir qatlami mutlaq balandligi 50 m ga farq qiluvchi proporsional kesmalar 
ajratamiz. Uchburchak tomonlaridagi teng qiymatlar o’zaro to’g’ri chiziqlar bilan 
tutashtirilib, bir qancha yo’nalish chiziqlarini hosil qilamiz. Qiymati katta bo’lgan 
yo’nalish chizig’idan kichigiga qarab perpendikular o’tkazamiz. Bu esa ko’mir 
qatlamining yotish chizig’idir. Endi uning yotish elementlarini uch nuqta usulidagi 
kabi aniqlash mumkin. 
 
 
6 rasm. Burg’i quduqlari yordamida qatlamlarning yotish elementlarini 
aniqlash 
 
Qatlam uchburchaklari
Geologik xaritalarda relyefning eng past va eng baland nuqtalarida qiya yotgan 
qatlam chegaralari ma’lum bir burchak hosil qilib qayrilganligini yaqqol ko’rish 
mumkin. Bu burchaklarning yon tomonlarini xayoliy bir to’g’ri chiziq bilan 
tutashtirsak,