O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyоt instituti

 

---

XULOSA 
Qiya yotish gorizontal yoki unga yaqin bo’lgan yuzada to’plangan tog’ jinslari 
qatlamlarining tektonik kuchlar ta’sirida birlamchi vaziyatini o’zgartirishidan 
vujudga keladi. Shuning uchun ham qatlamlarning bunday yotishi burmali tog’larga 
xos bo’ladi. 
Qiya yotish faqat cho’kindi tog’ jinslari qatlamlarigagina taalluqli bo’lmasdan, 
balki tomirli jinslarga, daykalarga, sillarga, yer yoriqlarining yuzasiga va shunga 
o’xshash boshqa geologik obyektlarga ham xosdir. 
Xaritada qatlamlarning qiya 
yotganligini 
ularning chegaralari relyef 
gorizontallarini qirqib o’tganligidan aniqlash mumkin. 
Qatlamlarning fazoda tutgan o’rnini aniqlashda ularning yotish elementlari: 
yo’nalish va yotish chiziqlari, yo’nalish va yotish azimutlari hamda yotish 
burchagidan foydalaniladi. 
Dala sharoitida qatlamlar va boshqa geologik obyektlar qiya yuzasining yotish 
elementlari tog’ kompasi yordamida o’lchanadi. Tog’ kompasi geolog uchun asosiy 
ish quroli hisoblanadi. Tog’ kompasining bir qancha turlari mavjud bo’lib, ular har 
xil sharoitda foydalanishga mo’ljallangan. 
Geologik xaritalarda bunday amal uch nuqta usuli yordamida, agar qatlamlar yer 
yuzasida ochilmasdan, qoplama jinslar tagida joylashgan boisa, unda burg’i quduqlari 
va shurflardan olingan ma’lumotlarga asoslanib aniqlanadi. 
Burg’i quduqlari yordamida qatlamlarning yotish elementlarini aniqlash usuli 
qoplama jinslar ostidagi qatlamlarning yotish elementlarini aniqlashda qo’llaniladi. 
Bunday amalni bajarishda bir to’g’ri chiziqda yotmagan va tik qazilgan, kamida 
uchta burg’i qudug’idan olingan ma’lumotlardan foydalaniladi. Aks holda, 
chiqarilgan natija noto’g’ri bo’ladi. 
Qiya yotgan qatlamlar yer yuzasiga chiqish chizig’ining ko’rinishi relyef 
shakliga va qatlamning yotish elementlariga bog’liq bo’ladi. Relyef yuzasi tekis 
joyda qiya yotgan qatlamning yer yuzasiga chiqish chizig’i, vertikal yotgan 
qatlamlarniki singari, to’g’ri chiziqdan iborat bo’ladi. Agar relyef yuzasi notekis 
bo’lsa, u relyef shakliga bog’liq holda egri chiziqdan iborat bo’ladi. Qatlamlarning 
yotish elementlari qatlam uchburchaklari yordamida aniqlanadi.