O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Tarmoq ichidagi savdo va tarmoqlararo savdoning farqlari 
Tarmoq ichidagi savdo – bu mamlakatlar o’rtasida bir tarmoqning 
differentsiyalashgan mahsulotlari bilan savdo qilishidir. 
 
2.4.2.-rasm. Tarmoqlararo savdo 

---

Tarmoqlararo 
savdo 
mamlakatlarning 
turli 
tarmoqlarning 
gomogen mahsulotlari bilan savdo 
qilishidir. 
Tarmoq ichidagi savdo asosan 
differentsiyalashgan 
tovarlar 
bilan 
amalga oshadi, ba’zi vaziyatlarda 
gomogen tovarlar bilan ham amalga 
oshishi mumkin. Bunga sabab sifatida 
transport xarajatlarini qisqartirish va 
mavsumdagi farq bo’lishi mumkin. 1 va 
2 mamlakatlarda bir tovarni ishlab 
chiqaruvchilar (S, S') va iste’molchilar (D 
i D') jug’rofiy jihatdan rasmdagidek 
joylashgan. SD' masofa D'S' masofadan 
sezilarli darajada qisqa bo’lganligi 
sababli ikkinchi mamlakat uchun tovarni 
o’z ishlab chiqaruvchisidan sotib olgan ko’ra xorijdan import qilish foydaliroq 
bo’ladi.
SHimoliy va janubiy yarim sharda yil fasllari turli paytga to’g’ri keladi, ya’ni 
Braziliya o’zining qishloq xo’jaligi mahsulotlarini yig’im paytida AQSHga eksport 
qiladi va AQSHda yig’im paytida AQSHdan sotib oladi. 
Differentsiyalashgan tovarlar bilan tarmoq ichidagi savdoni sabablari 
quyidagilar: 

Iste’molchilar istak va hoxishlari har xil; 

Kesishuvchi talab; 

Keng ko’lamda ishlab chiqarish effekti 
Linderning kesishuvchi talab nazariyasi 
Kesishuvchi talab nazariyasi bu xalqaro savdoni talab tomonidan 
tushuntiruvchi kamdan kam nazariyalarning biridir. Bu nazariyaga ko’ra mamlakat 
eksporti importyor-mamlakatdagi talabga bog’liq.
Kamdan kam tovarlar faqat eksport uchun ishlab chiqariladi. Tovarlarning 
asosiy qismi ichki bozorda sotiladi, ichki iste’mol to’liq qondirilgandan keyingina 
bu tovar eksport qilinadi. Bu tovarni xorijiy mamlakatlarda sotishda bu 
mamlakatdagi talab tarkibi o’z mamlakatidagi talab o’xshash bo’lgan mamlakatni 
tanlash maqsadga muvofiq. Ikki mamlakatda talab tarkibi ko’proq daromad 
darajasiga bog’liq bo’ladi, daromad qanchalik yuqori bo’lsa sifatli tovarga bo’lgan 
talab ortib boradi.