O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

Masshtab samarasi (economies of scale) – ishlab chiqarishning shunday 
rivojlanishiki, bunda omillar sarfining bir birlikka o’sishi ishlab chiqarish bir 
birlikdan ko’proqqa o’sishiga olib keladi. 
Buni quyidagi jadvalda ko’rishimiz mumkin: 
2.4.1.-jadval. Masshtab samarasi 
Mehnat (soat)
4
5
6
7
8
9
10
11
Tovar (dona)
1
2
3
4
5
6
7
8
1 tovarga qilingan 
sarf
4.00 2.50 2.00 1.75 1.60 1.50 1.43 1.38
Masshtab samarsi mamlakatdagi tarmoq va korxonalarning raqobat bozoridagi 
hatti-harakati va faoliyat yo’nalishlaridan kelib chiqqan holda tashqi va ichki 
masshtab samaralariga ajraladi. 
Tashqi masshtab samarasi butun tarmoqda ishlab chiqarish masshtabini o’sishi 
natijasida firma doirasida tovar birligiga to’g’ri keladigan xarajatlarning kamayishi.
Ichki masshtab samarasi firma doirasida ishlab chiqarish masshtabini 
kengaytirish orqali tovar birligiga sarflanadigan xarajatlarning kamayishi.

---

Tashqi masshtab samarsi shuni nazarda tutadiki, har bir firmaning hajmi 
o’zgarmagan holda bir xil tovar ishlab chiqaradigan firmalar soni ortadi. Odatda 
ushbu holatda bozor yetarli darajada raqobatbardoshligini saqlab qoladi, bu esa bu 
model asosidagi savdo qonuniyatlarini xalqaro savdoning klassik nazariyalariga 
yaqinlashtiradi, ya’ni eksportyorlar o’zlari ta’sir ko’rsata olmaydigan bozordagi 
narxda hoxlagan miqdorda tovar sotishlari mumkin.
Ichki masshtab samarasi esa ishlab chiqarish miqdori o’zgarmagan holda tovar 
ishlab chiqaruvchi firmalar soni kamaygan holatni nazarda tutadi. Ushbu vaziyat 
aksariyat hollarda nosog’lom raqobatni keltirib chiqaradi, ya’ni ishlab 
chiqaruvchilar o’z tovarlari narxiga ta’sir ko’rsata oladi va tovar narxini pasaytirish 
orqali sotish hajmini ortirishlari mumkin. Ichki masshtab samarasining ekstremal 
holati sof monopoliya hisoblanadi.