O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

3.3.1-rasm. Import bojining milliy iqtisodiyotga ta’siri. 
3.3.1-rasm yordamida import bojining kichiq iqtisodiyot (ichki narx jahon 
narxiga ta’sir ko’rsata olmaydigan iqtisodiyot)ga ta’sirini baholashimiz mumkin. 

---

Savdo boshlanmasdan oldin, mamlakatda 100 ta tovar ishlab chiqarilyapti va 
iste’mol qilinyapti, muvozanat narxi 8 dollarga teng (talab va taklif chiziqlari E 
nuqtada keshishgan). Agar tovarning jahon narxi ichki narxdan past bo’lsa, 
mamlakatga jahon narxida (5 dollar) 120 ta tovar kirib keladi, ichki narx jahon narxi 
darajasigacha tushib ketadi. Buning natijasida milliy ishlab chiqaruvchilar faqatgina 
40 ta tovar taklif qiladi, iste’mol esa 160 taga yetadi. Milliy ishlab chiqaruvchilarni 
himoyalash maqsadida hukumat 2 dollar miqdorida bojxona boji joriy qilsa, 
eksportyorlar o’z tovarini 7 dollardan sotishga majbur bo’ladi va ichki bozordagi 
narx ko’tariladi. Buning natijasida ichki ishlab chiqarish 80 ta tovarni tashkil qiladi, 
import esa 40 tagacha qisqaradi. Iste’molchilar jami 120 ta tovar sotib oladi. 
Bojxona boji o’rnatilishi natijasida milliy ishlab chiqaruvchilar 
a
trapetsiyaning 
yuziga teng bo’lgan qo’shimcha foyda ko’radi. 
C
to’g’ri to’rtburchakning yuziga 
teng bo’lgan summa bojxona boji sifatida davlat byudjetiga tushadi.
Boshqacha qilib aytganda, milliy kompaniyalarning ichki bozor uchun ishlab 
chiqargan mahsulotlari bojxona solig’idan ozod bo’lganligi sababli uning narxi 
import qilinayotgan ana shunday tovardan sezilarli darajada past bo’lishi mumkin, 
bunday sharoitda xo’jalik yurituvchi sub’ektlar yangi texnologiyalar, xomashyo va 
materiallarni tejash hisobiga xarjatlarini kamaytirish zaruriyatiga ehtiyoj 
sezishmaydi. Amalda import o’rnini qoplashga yo’naltirilgan sohalardagi milliy 
firmalar o’z tovarlarini import tarifiga yaqin narxlarda sotadi, natijada qo’shimcha 
foyda ko’radi. Milliy kompaniyalarning daromadlarini o’sishi va milliy ishlab 
yaiqarishning kengayishini sabablaridan biri ana shunda.