O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

R
x
— eksport narxlari indeksi, 
R
im
— import narxlari 
indeksi, 
Q
x
— eksportning miqdoriy hajmi, 
Q
im
— importning miqdoriy hajmi, RS 
— eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi va RD — import qilinayotgan 

---

tovarlarga nisbiy talab bo’lsa, savdo shartlari grafikda quyidagicha aks ettiriladi. 
(2.3.3-rasm).
Eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy taklifi egri chizig’ining joylashuvi eksport 
tovarlari jami nisbiy narxi oshganda eksportning nisbiy miqdoriy hajmi importning 
nisbiy miqdoriy hajmiga nisbatan ortib ketishidan dalolat beradi.
 
 
 
2.3.3.-rasm. Savdo sharti. 
Import qilinayotgan tovarlar nisbiy 
taklifi egri chizig’ining joylashuvi esa 
teskari 
bog’liqlikni 
ko’rsatadi: 
importning nisbiy narxi ko’tarilganda, 
import qilinayotgan tovarlarga nisbiy 
talab kamayadi. Import qilinayotgan 
tovarlar nisbiy taklifi egri chizig’i va 
eksport qilinayotgan tovarlar nisbiy 
taklifi 
egri chizig’ining kesishishi 
natijasida A nuqtada vujudga keluvchi 
nisbiy narx (
P
x
/P
im
) bu tovarlarning 
Q
x
/Q
im
nisbiy 
miqdorida 
savdo 
shartlarini ifodalaydi. 
Savdo shartlari har bir mamlakatning eksporti va importi o’zaro taklifi va 
o’zaro talabi nisbatini ifodalaydi. Ular har bir mamlakatning eksport va import 
narxlari indeksi nisbati negizida hisoblanadi va mamlakatning tashqi iqtisodiy 
siyosati, jumladan tashqi savdo siyosati uchun muhim yo’naltiruvchi hisoblanadi. 
ToT=100 
eksport va import narxlarining tengligini bildiradi. Savdo shartlari 
indeksining o’sib borishi (
ToT>100
) mamlakat eksporti jami narxi import jami 
narxiga nisbatan ortganda har bir eksport qilingan tovar uchun yanada ko’proq 
import tovarlar sotib olish mumkin bo’lishini ko’rsatadi. Avvalgidek ekport miqdori 
hisobiga ko’proq import hajmiga ega bo’lish imkoniyati mamlakat farovonligini 
oshiradi. Savdo shartlari indeksining kamayib borishi (
ToT<100
) mamlakat importi 
jami narxi eksport jami narxiga nisbatan ortganda har bir eksport qilingan tovar 
uchun yanada kamroq import tovarlar sotib olish mumkin bo’lishini ko’rsatadi. 
Avvalgidek ekport miqdori hisobiga kamroq import hajmiga ega bo’lish oqibatida 
mamlakat farovonligi pasayadi.
Nisbiy talab va taklifning bu nisbati har qanday alohida olingan tovar uchun 
ham, butun mamlakat bo’yicha ham to’g’ri bo’ladi. Nisbiy talab va nisbiy taklif egri 
chizig’idagi har qanday siljishlar yoki iqtisodiy o’sish, yoki mamlakatlar o’rtasida 
daromadning qayta taqsimlanishi parametrlarining o’zgarishiga olib keladi. 
SHuning uchun savdo shartlarini iqtisodiy ko’rsatkich sifatida quyidagi asosiy 
ko’rinishlarda bo’lishi mumkin: 
• Tovar yoki sof barter savdo shartlari (