O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

 
 2.3. Xalqaro savdoda umumiy muvozanat 
Xalqaro savdoning standart modeli 
Tarixan xalqaro savdo nazariyalarini ishlab chiqishda iqtisodiy ta’limot 
tovarlar va ishlab chiqarish omillari taklifini o’rganishga ko’proq e’tibor qaratgan, 
talabga esa yetarli darajada e’tibor berilmagan. Biroq barchaga ma’lumki, jahon 
bozorida tovarlar taklifi talabga bog’liq bo’ladi, shuning uchun ham zamonaviy 
xalqaro savdo nazariyasi tovarlar talab va taklifiga birdek e’tibor beradi. U oldingi 
mavzularda ko’rib chiqilgan klassik va neoklassik modellarni rad etmaydi, zero 
qanday muammo hal etilishi kerakligi va qaysi ishlab chiqarish omiliga ko’proq 
e’tibor qaratilishi lozimligiga bog’liq ravishda bu modellardan hozirgi paytda ham 
analitik maqsadlarda faol foydalanib kelinmoqda. SHuning uchun yuqorida 
keltirilgan modellar ma’lum ma’noda jahon iqtisodiy ta’limoti tomonidan tan 
olingan va zamonaviy bosqichda xalqaro savdoni nazariy tahlil dastagi sifatida 
xizmat qiluvchi, xalqaro savdoning standart modeli nomini olgan modelning xususiy 
holi deb hisoblanishi mumkin. 
Talab va taklif muvozanatining neoklassik postulatlariga asoslangan xalqaro 
savdoning standart modeli juda ko’plab iqtisodchilar-neoklassiklar harakatlarining 
qo’shilishi samarasidir, bu iqtisodchilar jamiyat miqyosidagi jami talabga alohida 
e’tibor karatishgan. Standart modelda foydalaniladigan asosiy tushunchalar turli 
yillarda irland iqtisodchisi Frensis Edjuort va kelib chiqishi Avstriyadan bo’lgan 
amerikalik iqtisodchi Gottfrid Xeberler tomonidan kiritilgan.
Klassik modellar talab va taklifdan chegaralangan doiradagi ma’lum bir 

---

tovarlar uchun foydalanilgan. Standart model esa bu doirani jami talab va 
taklifgacha kengaytirdi. Standart model bizga umumiy iqtisodiy nazariyasidan 
ma’lum bo’lgan hamda haqiqiy iqtisodiy vaziyatlarga ko’proq mos keluvchi o’rnini 
qoplash xarajatlarining ortib borishi to’g’risidagi qonuniyatiga tegishli daslabki 
shartlardan kelib chiqadi.
Ortib boruvchi o’rnini qoplash xarajatlari (increasing opportunity costs) har bir 
qo’shimcha 2-tovarni ishlab chiqarish uchun voz kechiladigan 1-tovarning miqdori 
doimiy emas, balki ortib boruvchi bo’lishligini nazarda tutadi.
2.3.1.-rasmdagi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’idan ko’rinib 
turibdiki, O’zbekistonda o’zi nisbiy ustunlikka ega bo’lgan 1-tovarning har bir 
qo’shimcha birligini ishlab chiqarish uchun voz kechiladigan 2-tovar soni borgan 
sari ortib bormoqda.