O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

2.3.1-a rasm. Savdo bo’lmagan sharoitdagi muvozanat (O’zbekiston). 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2.3.1-b rasm. Savdo bo’lmagan sharoitdagi muvozanat (Yaponiya). 

---

 
1-b rasmdagi ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i esa Yaponiya o’zi 
nisbiy ustunlikka ega bo’lgan 2-tovarning har bir qo’shimcha birligini ishlab 
chiqarishni ta’minlash uchun borgan sari ortib boruvchi 1-tovar birligidan voz 
kechishga majbur bo’lishini ko’rsatmoqda.
@ Transformatsiyaning chegaraviy me’yori (marginal rate of 
transformation) — 1-tovarning qo’shimcha birligini ishlab chiqarish uchun voz 
kechiladigan 2-tovar soni. 
O’rnini qoplashning chegaraviy me’yori (marginal rate of substitution) — 
mavjud iste’mol darajasining saqlanib qolishi ta’minlangan holda 1-tovarning 
qo’shimcha birligini ishlab chiqarish uchun voz kechiladigan 2-tovar miqdori.
Xalqaro savdo quyidagi jihatlar bilan xarakterlanadi: 

Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i har bir mamlakatda turlicha, 
bu ularda o’zaro savdoga kirishishga ishtiyoq tug’diradi;

Agar ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i mos kelsa, ya’ni ishlab 
chiqariladigan tovarlar nisbati har ikki mamlakatda bir xil bo’lsa, o’zaro savdo 
iste’molchilarning didi va istaklaridagi farqqa asoslanadi, bu esa juda yaqin 
mamlakatlarda ham hech qachon to’liq mos kelmaydi; 

Taklif transformatsiyaning chegaraviy me’yori, talab esa o’rnini 
qoplashning chegaraviy me’yori bilan aniqlanadi;

Xalqaro savdo amalga oshadigan muvozanat narxi tovarga bo’lgan 
jahon nisbiy talabi va jahon nisbiy taklifi bilan aniqlanadi. 
Mamlakatlar bir-biri bilan savdo munosabatlariga kirishguncha bo’lgan 
muvozanat transformatsiyaning chegaraviy me’yori (taklif) va o’rnini qoplashning 
chegaraviy me’yori (talab) o’rtasidagi o’zaro ta’sir orqali o’rnatiladi. 
O’zbekistonning ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i o’rnini qoplashning 

---

chegaraviy me’yori egri chizig’i (I) bilan A nuqtada tutashgan, ushbu nuqtada 
mamlakat ehtiyojlarini qondirish maksimal darajaga etadi – O’zbekiston o’zi ishlab 
chiqaradigan 1- va 2- tovarlarni maksimal miqdorda iste’mol qiladi. Yaponiyaning 
ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’i esa o’rnini qoplashning chegaraviy 
me’yori egri chizig’i (I*) bilan A* nuqtada tutashgan, ya’ni ushbu A* nuqtada 
mamlakat ehtiyojlarini qondirish maksimal darajaga etadi – Yaponiya o’zi ishlab 
chiqaradigan 1- va 2- tovarlarni maksimal miqdorda iste’mol qiladi.
Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig’lari va o’rnini qoplashning 
chegaraviy me’yori egri chizig’lari shaklining har xilligi tufayli 1- va 2-tovarlarning 
O’zbekiston va Yaponiyada (A va A*) turlicha bo’ladi. 1-tovarning nisbiy 
muvozanat narxi O’zbekistonda A nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq bilan ifodalan va 
u 2-tovarning 1/4 birligiga teng, ya’ni P
A
= P
1
/P
2
= 1/4
Yaponiyada esa ushbu narx A* nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq bilan 
ifodalangan bo’lib, bu nisbiy narx 2-tovarning 4 birligini tashkil etadi: P
A
*
= P
1
/P
2
= 
4 
SHu narsa aniq ravshanki,