O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

Qurilish g’ishti ishlab chiqarish texnologik tizimi

5-jadval

Tuproqni qazib olish  (ekskavator)						Qo’shilma (qum, toshloq, ko’mir, qipiq)				Par, suv
Tuproqni saqlash (qishda isitish)					Tayyorlash
Tuproqqa ishlov berish (yashik­li uzatgich, bug’lagich, begun)					Dozalash
	Massa tayyorlash (bir va ikki valli tuproq aralashtirgich)
	G’ishtni quyish (lentali vakuum yoki vakuumsiz press)
	Quritish (kamera yoki tunnel kuritgich)
	Kuydirish (aylanma yoki tunnel pechi)
	Tayyor mahsulot ombori (kran, konteyner)

Texnologlarning fikricha, 1000 dona g’ishtga 100-150 kg par sarflash g’isht markasining xech bo’lmaganda 25 kilogrammgacha oshishini ta’minlaydi. 18-23 % namlikdagi g’isht massasi vakuumli va vakuumsiz yotiq lenta presslarda 2-5 kg/sm² li bosim ostida qoliplarga qo’yiladi. 

Vatanimizda keng tarqalgan, 420-700 mm simob ustuniga teng vakuumli va 100 kvt tok kuchi yordamida ishlaydigan SM–443 A pressining unum­dorligi soatiga 5000 donani tashkil etadi. SHuningdek, g’ishtni yarimquruq presslash metodi bo’yicha 100-150 atmosferali bosim ta’sirida ham qoliplash mumkin. Bu holda namligi 8–12 % bo’lgan tuproq ishlatiladi.
Nurli yoki rotatsion avtomatlar bilan brusdan kesilgan g’isht «avtomat - taxlovchi» mashinalar yordamida quritish vagonchalariga joylanadi. Jum­ladan, «SM–562 A» markali shunday mashina bir soatda 8000 dona g’ishtni taxlaydi, ya’ni ilgari 8-10 kishi bajaradigan ishni mashinaning bir o’zi bajaradi.
Xom g’isht 6-9 % li namlikkacha quritiladi. Ilgari bu eng mashaqqatli operatsiya hisoblanib, g’isht haftalab ochiq maydonlarda quyosh nuri yoki yonayotgan o’tin yordamida quritilar edi. Xozirgi paytda g’isht quritish jarayoni zamonaviy, qo’l kuchidan holi bo’lgan kamera yoki tunnel quritgichlarda 90-120 darajali issiq yordamida quritilmoqda. Quritish vaqti ham bir necha marta qisqardi: u kamera agregatida 40-70 soatni, tunnel agregatida esa 15-40 soatni tashkil qiladi.
Quritilgan g’isht quritgich vagonchalaridan olinib, maxsus vagon yoki xonalarga joylanib so’ngra u pishiriladi. Quritilgan g’isht olish uchun ishlatiladigan shixta tarkibida erish tem­peraturasi past bo’lgan moddalar kirishiga qaramasdan xom g’ishtning pishishi va qattiq toshga aylanish temperaturasi xali ham yuqoriligicha (900-1100 daraja atrofida) qolmokda. SHuning uchun g’ishtlar maxsus o’tdon­da, ya’ni aylanma va tunnel pechlarida kuydiriladi yoki avtoklavlarda par bilan ishlov beriladi. O’tga chidamli g’isht tarkibiga erishi qiyin bo’lgan kaolin tuprog’i, haroratga chidamli tog’ va sun’iy jinslar kirganligi sababli ularni kuydirilayotganda harorat ancha yuqori (1350-1500 daraja atrofida) bo’ladi va ular asosan tunnel pechlarida tayyorlanadi.
Hozirgi zamonaviy g’isht kuydirish pechlari gigant inshoatlardan biri bo’lib, uning maydoni o’n, hatto yuz kvadrat metrni tashkil qiladi. Misol tariqasida aylanma pechning hajmi 950 tunnel pechning hajmi 315-440 m³ ni tashkil qilishini eslatib o’tish kifoya. Bu pechlar elektr toki, gaz yoki mazut orqali isitiladi. Bunday pechlarning 1 kub metr hajmidan bir oyda 1500-5000 dona g’isht pishirib olinadi. Bitta 100 kub metr hajmni tashkil etgan pechdan yiliga olinadigan g’isht maxsuloti 25 million donani tashkil etadi. G’ishtlarni kuydirish vaqti 24 soatdan to 72 soatgacha davom etishi mumkin.
Effektiv g’isht turlari ham xuddi qurilish g’ishti singari aylanma va tunnel pechlarda pishiriladi. Ularni bunday usulda kuydirilganda 20-25 % yoqilg’i tejaladi, kuydirish vaqti birmuncha qiskaradi, vagonlarni siljish­ga ketgan energiyasi kamayadi (7-rasm).

7-rasm. Yotiq lentali pressda g’isht quyish: 1-yuklaydigan voronka; 2-valiklar; 3-shnek; 4-press munshtuti; 5-namlagich; 6-lentasimon siqma massa; 7-tayanuvchi roliklar.