O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Ot so‘z turkumiga oid so‘zlar egalik, kelishik va ko‘plik qo‘shimchalarini olgan holda kelishi mumkin. Bu hol quyidagicha ko‘rinishga ega:
a) ot so‘z turkumiga oid so‘zlar faqat egalik qo‘shimchasini oladi.
b) ot so‘z turkumiga oid so‘zlar kelishik qo‘shimchalarini oladi.
v) ot so‘z turkumiga oid so‘zlar ko‘plik va egalik qo‘shimchalarini olib keladi:
balalarim balalarimiz
balalariңz balalaringiz
balalari balalari
g) ot so‘z turkumiga oid so‘zlar egalik va kelishik qo‘shimchalari bilan turlanadi:
B.k. כtim
Q.k. כtimniң
T.k. כtimmi
O‘.p.k. כtimdə
J.k. כtimgə
Ch.k. כtimdən
d) ot so‘z turkumiga oid so‘zlar faqat kelishik qo‘shimchalarini olib turlanadi:
B.k. at soz
Q.k. atni sozni
T.k. atni sozni
O‘.p.k atta sozdi
J.k. ata soza
Ch.k. attan sozdən
Buxoro guruh shevalarini tadqiq etgan M.Mirzayevning ta’kidlashicha, bu dialektning lug‘at tarkibini o‘rganishdan shu narsa aniqlandiki, jonsiz va jonli mavjudotlarni bildiruvchi so‘zlar, ya’ni grammatik otlar boshqa so‘z turkumlariga qaraganda son-miqdor jihatdan eng ko‘pchilikni tashkil etadi. Otlar tuzilish jihatdan sodda, qo‘shma va juft ko‘rinishlarda uchraydi. Sodda otlar tub (bכg‘, halvכ) hamda affiksatsiya yo‘li bilan hosil bo‘lgan yasama so‘zlardan (bכg‘bכn, xalvכgar) iborat.
Qo‘shma otlar ikki so‘zdan yasaladi: nenkad’, nכskad’, bo‘rikalla, palavkad’; Juft otlar ma’nosi o‘zaro yaqin yoki zid bo‘lgan ikki so‘zning tiziluvidan yasaladi, ko‘pincha ular yuklamalar bilan bog‘lanadi:
qכzכn-tavכq, savz’-p’yכz, toyu tכmכshכ kechayu kunduz, dotu dushman, yכzu q’sh.
Biror kasb ixtisosga mansub shaxs oti yasovchi qo‘shimchalar:
- ch’: naych’, surnaych’, teg’rmכnch’, a’lכch’.
- kכr: sכh’pkכr
- gar: nכsgar
- kash: p’llakash
- tarכsh: juntarכsh
- paz: salmisapaz
- bכf : shכy’bכf
- sho‘y: po‘stsho‘y
- mand: ayכlmand