O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

dj-lovchi shevalarda turlanish:
B.k. ata enə qozu tulku
Q.k. ataniң enəniң qozuniң tulkunuң
T.k. atani enəni qozunu tulkunu
J.k. atag‘a enəgə qozug‘a tulkugə
O‘-p.k. atada enədə qozuda tulkudə
CH.k. atadan enədən qozudan tulkudən
Y-lovchi shevalarda (Toshkent sh.)
B.k. dələ tכl ’sh
Q.k. dələn’ tכll’ ’shsh’
J.k. dələgə tכlgə ’shkə
O‘.p.k. dələdə tכldə ’shtə
CH.k. dələdən tכldən ’shtən
Farg‘ona shevasida
B.k. shכt’ chכy כsh
Q.k. shכt’n’ chכyd’ כsht’
J.k. shכt’gə chכygə כshkə
O‘.p.k. shכt’də chכydə כshtə
CH.k. shכt’dən chכydən כshtən
Xeva-Urganch shevasida
B.k. kush gul
Q.k. kushno‘ gulni
J.k. kusha gulə
O‘.p.k. kushda guldə
CH.k. kushdan kuldən
Qarshi shevasida
B.k. bala qalam
Q.k.t.k. balan’ qalamn’
J.k.o‘.p.k. balaya qalamga
CH.k. baladan qalamdan
Xulosa qilib aytganda, kelishik kategoriyasi o‘zbek tilining shevalari aro o‘ziga xos xususiyatlari bilan farqlanib turadi.
Shevalarga oid egalik qo‘shimchalarini K.Nazarov prof.A.G‘ulomov rahbarligida maxsus o‘rgangan. Bu qo‘shimcha pedmetning uch shaxsdan biriga qarashligini anglatadi va birlik, ko‘plik shakllariga egadir.Bu qo‘shimchalar y-lovchi Farg‘ona va Xorazm shevalarida adabiy tildagiga mos holda teng kelsa ham, boshqa y-lovchi (Jizzax, Toshkent, Parkent) shevalarida va j-lovchi o‘zbek shevalarida farqli xususiyatlarga ega. J-lovchi shevalarda egalik qo‘shimchalari o‘zak-negizning qattiq va yumshoqligiga ko‘ra bir necha variantlarga ega:
Unli bilan tugagan o‘zak-negizlarda
birlik, qattiq o‘zak-negizda
I sh. -m atam toqlum
II sh. -ng atang toqlung
III sh. -si, -su atasi toqlusu
ko‘plik, qattiq o‘zak-negizda
I sh. -miz, -muz atamiz toqlumuz
II sh. -ngiz, -nguz atangiz toqlunguz
III sh. -lari,-lari atalari toqlulari