O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti o‘zbek tilshunosligi kafedrasi kunduzgi bo’lim

Savol va topshiriqlar
1. O‘zbek shevalarining adabiy tildan farqlovchi qanday morfologik xususiyatlari bor?
2. Turlanish nima?
3. "O‘zbek tilida kelishiklar" nomli ilmiy asarni kim yozgan?
4. Dj-lovchi shevalarda nechta kelishik bor?
5. Y-lovchi shevalarda kelishiklar miqdori qancha?
6. Farg‘ona shevalarida kelishiklar miqdori qanchaligini ayting.
7. O‘g‘uz guruh shevalarida nechta kelishik bor?
8. Qarshi shevasida kelishiklar miqdori qancha?
9. SHevalardagi kelishiklarni kimlar o‘rganishgan?
10. SHevalarda so‘zlarning kelishiklar bilan turlanishga misollar keltiring.
Adabiyotlar
1. Ashirboyev S. O‘zbek dialektologiyasi .– Toshkent: Nodirabegim nashriyoti, 2021.
2. To‘ychiboyev B., Hasanov B. O‘zbek dialektologiyasi. – Toshkent: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 2004.
3. Enazarov T., Karimjonova, Ernazarova M., Mahmadiev Sh., Rixsieva K. O‘zbek dialektologiyasi. –Toshkent: Universitet, 2012.
4. Rajabov N. O‘zbek shevashunosligi. Toshkent: “O‘qituvchi”, 1996.
9 – ma’ruza


Mavzu: O‘zbek shevalarida so‘z turkumlari va so‘z yasalishi
Reja:
1. Ot so‘z turkumi.
2. Sifat so‘z turkumi.
3. Olmosh so‘z turkumi.
4. Son so‘z turkumi.
5. Shevalarda fe’l so‘z turkumiga oid xususiyatlar.
6. Bog‘lovchilarning qo‘llanishi.
7. Yuklamalarning ishlatilishi.
8. Shevalarda so‘z yasalishi
Tayanch so‘z va tushunchalar: ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish, ko’makchi, bog‘lovchi, yuklama, so‘z yasalishi.


O‘zbek shevalarining xarakterli xususiyatlaridan biri bu so‘z turkumlarini ifodalovchi so‘zlarda aniq ifodalanadi. Chunki shevalarimiz xilma-xil bo‘lgani kabi so‘z turkumlarini ifodalovchi so‘zlar ham, yasovchi qo‘shimchalar ham farq qilib turadi.
Ot so‘z turkumiga oid so‘zlar ko‘plik va egalik qo‘shimchalarni olib turlanadi. O‘g‘uz shevalarida ko‘plik tushunchasi -lar, -lər qo‘shimchasi vositasida ifodalanadi. Ko‘plikning bu tarzda ikki forma bilan berilishi shevada singarmonizm hodisasi mavjudligi asoslab buribdi. Ko‘plik qo‘shimchasining –nar / -nər formalari ham mavjud.