O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Tayanch so‘z va iboraiar; ko'hna badiiy tafakkur, mif, afsona,
adabiy jarayon, muqaddas afsonalar, etiologik mif, kosmogonik mifant-
ropogonik mif, urxun-yenisey yodgorliklari.
Qadimgi davrdagi adabiy yodgorliklar sifatida qadimgi mif va afso- 
nalami ham nazarda tutish mumkin.
Mif nima? 
Bu savol har doim ko'ndalang bo‘lib turadi. Mif, sodda 
qilib aytganda, olamning yaratilishi, insoniyatning kelib chiqishi, shu- 
ningdek, xudolaming, qahramonlaming paydo bo‘lishi, ulaming faoli- 
yati haqidagi badiiy, sodda va ko'pincha g ‘alati ko‘hna badiiy tafakkur 
mahsuli bo‘lgan adabiy parchadir. 
M if
yunoncha so‘z bo‘lib, “afsona”, 
“rivoyat” ma’nolarini bildiradi. Ammo mifni afsona bilan bir deb qarab 
bo‘lmaydi. Mif badiiy tafakkuming eng kichik, sodda, epik syujetga ega 
bo‘lmagan ilk badiiy shaklidir. Mif adabiy jarayoxming birinchi bosqi- 
chidir. Yoki quyidagi ta’rif mif bilan afsonani yanada aniqroq farqlash- 
ga, ular o‘rtasidagi ayirmani yanada tushunarli qilib ko‘rsatishga xizmat 
qiladi: “Miflar - biz hozirda afsona deb ataydigan muqaddas rivoyatlar 
xarakterini qabul qiladi, Mif bilan afsona o'rtasidagi farq tushunarli: mif
- tafakkuming beixtiyor shaklidir, afsona - ongli ijodning mahsulidir”.9 
Insoniyat azalda mif yaratishni maqsad qilib qo‘ymagan, balki ma’lum 
kultlar, udumlar, urf-odatlami bayon qilish va amalda qo‘llash natijasida
9 
Фрейдеяберг O.M. Миф ил литература древности. М.:Главная редакция восточной лите- 
рагурк, 
1978, с.119.
11

---

miflaming turlari kelib chiqqan. Bular ko'proq totemistik miflarga, kos- 
mogonik miflarga va boshqa qator mif turlariga tegishli.
Mif og‘zaki adabiyotning shakli sifatida. 
Badiiy adabiyotning ilk 
ko‘rinishi - og‘zaki shakli mifdan boshlangan. Mif qaysidir xalqlarda 
yozma shaklda saqlanib qolgan bo‘lishi ham mumkin. Masalan, Sharq- 
dagi aksariyat yozma manbalar - shumer, misr, bobil, xet kabi qator qa- 
dimiy xalqlaming yozma yodgorliklaridan bir qator miflar bizgacha ye- 
tib kelgan. Jumladan, yaratilish (ismlaming, udumlaming, buyumlaming 
paydo bo‘lishi haqidagi 
etiologik miflar,
yoki damning paydo boiishi 
haqidagi 
kosmogonik miflar,
msonning paydo bo'lishi haqidagi 
antropo-
gonik miflar
- bu har uchala mif turi arxaik miflaming asosiy mazmunini 
tashkil qiladi) haqidagi miflar yuqorida aytib o‘tilgan xalqlaming deyarli 
hammasida bor. Zotan, miflami qiyosiy-tarixiy o‘rganish asosida olimlar 
shunday xulosaga keldilarki, dunyodagi ko‘pchilik xalqlaming miflari- 
da bir qator mavzular va motivlar takrorlanavergan. Masalan, yuqorida 
aytilgan uchala mif turini madaniy rivojlangan xalqlaming hammasida 
uchratish mumkin.
Ibtidoiy jamiyatda mif olamni tushunish va anglashning asosiy 
usuli bo‘lgan edi. Shuning uchun mif ijod qilish insoniyatning madaniy 
taraqqiyotida muhim hodisa hisoblangan. Bu jarayon hamma mif turi- 
ga aloqador. Ayni paytda m if shunchaki qisqa matndan iborat adabiy 
parcha bo‘lib qolmay, u yaratilgan davrdagi olamni his qilish va olamni 
anglashni ifodalaydi. Inson ilk yaratilgan davrdan boshlab atrofga mu- 
nosabatini bildirib qolmasdan, “idrokli inson” sifatida olamni anglab 
yetishiga zarurat tug‘ilgan. Demak, mif idrokli msonning aqliy faoliyati 
mahsuli. Mif orqali inson ibtidoiy holda bo‘lsa ham, olamni ilmiy bilish- 
ga harakat qilgan.