O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

sumka-transfer
lar, murakkab qattiq konstruktsiyali olib 
qo`iladigan chuntakli 
sumka-keys 
yoki mahsus mexanizm yordamida etyudnikka aylanadigan 
sumka-keys. 
Ayollar sumkalar assortimenti erkaklarnikiga nisbatan juda xilma-xil. Bu teatrga, plyajga 
oid, kundalik, kosmetichkalar, bashang, sayirga oid va b. sumkalar. Ular hajmli yoki yassi, 
yumshoq yoki qattiq, kichkina yoki katta, 
turli materiallardan va turli geometirik shaklli (trapetsiya, to`g`riburchak va oval) bo`lishi 
mumkin. 
Sumkaning korpusining kostruktsiyasi bir necha qismdan iborat bo`lishi mumkin: ikki klin va 
polotnodan; ikki “devolchasidan” va tegidan; yaxlit polotno bo`lagidan. 
Sumkani siymosini yakunlash uchun ishchi va dekorativ furnitura (tuqalar, pistonlar, 
taqilmalar va b.) katta ahamiyatga ega. Nimqattiq va yumshoq sumkalarda yumshoq taxlamalar 
o`ziga xos dekor bo`lgan. 
XX asrni oxirida sumkalarni dastasi juda xilma-xil bo`ldi: elkadan tashlab yuradigan 
uzun, kalta bir va ikki qavt, eshilgan yumshoq, yassi, kattiq metall va plastmass, 
kombinatsiyalangan (uzun va kalta) dastalar. 
Sumkalarni loyihalash – bu kostyumni loyihalash murakkab qismlaridan biridir. Har hil 
mo`ljalli sumkalar (erkak va ayollar, yoshlar va bolalar, sportga oid, maishiy va b.) o`ziga xos 
siymo va texnologik echimni talab qiladi. Masalan, kundalik sumkalarda konstruktiv echimi 
baxyalar, bezak, furnitura bilan ko`rsatiladi. Bashang sumkalar esa murakkab shaklli dekorativ 
taqilmalar, tahlamalar, munchoqlar, strazlar va b. bilan bezatiladi. Sumkaning mo`ljali uni rangi 
bilan ajralib to`radi: kundalik sumkalar odatda tabiiy charm rangida, kul rang, to`q jigar rang, 
qora va b. rangli qilinadi. Bashang sumkalar esa qora, oq, qizil-ko`k-yashil gammada qilinadi. 
YOshlar uchun sumkalar mahsus guruhga kiradi. Ular yumshoq shakli, katta razmeri, 
ranglar va materiallar kontrast birikmasi, fantazi echimi bilan ajralib to`radi. Sumkalar yaratishda 
yangilik – bu ularni komplektligidir. Dizayner bir komplektda kosmetichka, xamyon, atir uchun 
sumkacha, ko`zoynak, ruchka, yozuv daftari, telefon va b. uchun niqoblarni tavsiya etadi. 
Komplektning barcha buyumlari bir rangli materialdan va o`xshash shaklda qilinadi. 
Komplektga kamar ham kirishi mumkin. CHemodanlar va yo`l sumkasi ham komplektda 
ishlanishi mumkin: an`anaviy hajmli yumshoq yoki qattiq konstrutsiyali chemodanlarga 
yumshoq yo`l sumkalari qo`shiladi. 
SHunday komplektlarni loyihalash dizaynerdan katta professional mahorat, did va 
madaniyatni talab qiladi. 
Ko`zoynaklar. 
Aksessuarlar orasida ko`zoynaklar muhim rol` o`ynaydi, Ko`zoynak bu 
faqat ko`rish uchun korrektsiya vositasigina emas, balki kattalar va bolalar kiyyadigan modali 
aksessuardir. 
Evropada ko`zoynaklar chamasi 1300 yilda paydo bo`lgan. Ammo, tarixchilar 
ma`lumotiga ko`ra ular SHarq Osiyoda ancha ertaroq ma`lum edi. Faqat amaliy funktsiyaga ega 
bo`lib, ular juda tez modali bezak bo`lib qoldi va modaga bo`ysunib, har xil o`zgarishlarga 
yo`liqdi: oynaklar shakli va kattaligi, qo`llangan materiallari, gardishining shakli va rangi. 
Tarixning ba`zi davrlarida ko`zoynaklar modaning alomati bo`lgan. Masalan, XVII asrda 
erkaklar yorqin rangli katta ko`zoynak kiyishgan, XVIII asrdan boshlab zodagonlar 
lornet 
(zanjirli 
qo`l dastali ko`zoynak), zobit 

---

94 
va elchilar 
monokl`ni 
(oltin gardishda oynak yoki u siz tasmada bir ko`zga kiyiladigan ko`zoynak) 
afzal ko`rishgan. 
XIX asrni 
o`rtasida 
pensne 
(bandi 
yo`q 
qansharda 
turadigan 
ko`zoynak) 
paydo bo`lgan. 
XX asrda modaga quyosh nurlaridan himoya qiladigan qo`zoynaklar paydo 
bo`lib, kostyumning ajralmas qo`shimchasi bo`ldi. 
Ko`zoynaklar – ko`zga tashlanadigan aksessuardir. Ular yordmida yuzga sirlik, fitnalik, 
seksuallik, himoyasizlik, intellektual diqqat-e`tiborni, aristokratik sharmni jalb etish mumkin. 
Ajoyib gardishli va oynakli ko`zoynaklar zargar buyumlar qatorida kechki tantanali 
marosimlarda kiyish mumkin. 
Ko`zoynakni hozir faqat yaxshi ko`rishgagina emas, o`zini tashqi ko`rinishini o`zgartirish 
uchun ham kiyishadi (masalan, burunning shaklini, yuz ovalini va b.). Demak, yuzning 
qandaydir nuqsonlarini ko`zoynak yordamida korrektsiya qilish mumkin. 
Ko`zoynakning ajoyib nozik shakli, gardishining shakli, rangi va fakturasi yordamida 
salobatlilik va kurkamlikka erishish mumkin. 
Quyosh nuridan saqlaydigan va ayniqsa sportga oid ko`zoynaklar loyihalanganda, 
dizaynerning plastik anatomiya sohasidan, cherep suyaklarini va yuz mushaklarini tuzulishidan 
bilimi bo`lishi lozim. Undan tashqari ko`zoynakning konstruktsiyasi mustahkam, engil, qo`lay 
va xafsiz bo`lishi kerak. 
YOshlarning ko`zoynaklari quyosh nuridan himoya qiladigan, sprotga oid va dekorativ 
bo`lishi mumkin. 
Dekorativ ko`zoynaklar konstruktsiyasi va bezagi stilli bo`lishi kerak. Masalan, gardishi 
gazlama, mo`yna bilan qoplangan, gul shaklida, stilizatsiyalangan qushlar, hayvonlar va 
munchoqlar bilan bezatilgan, oynaklari esa xilma-xil shaklli, har xil materialardan (shisha va 
plastmassa) va rangi turli (yashil, chigar rang, xavo rang va b.), rangi yorug`likka nisbatan 
o`zgaradigan (“xameleon”) bo`lishi mumkin. 
Dumoloq, ovalsimon, kvadrat, to`g`riburchak, tomchisimon, mushuk yoki nenachani 
ko`ziga o`xshagan, chuzilgan tor tasma turida, gardishi yoki u siz – bu zamonaviy modali 
ko`zoynaklar shakli. 
Rangi tepasidan pastka qarab to`qdan ochga o`tadigan gradient linzalar tavsiya etiladi. 
Linzalarning rangi qora, to`q-ko`k, to`q-kul va jigar ranglar. 
Gardishsiz ko`zoynaklar – niqoblar shakli payvndlovchining ko`zoynagini eslatadi, 
ba`zilari burun va qoshni ham berkitadi. 
YAna bir yangilik – cho`zilgan gardishlar hattoki qo`loqgacha etadi. Qo`sh burma va turli lentalar 
bilan bezatilgan romantik gardishlar ham moda bo`ldi. 
Gardishlar har xil rangli va razmerli strazlar bilan bezatilgan: korall, feruza kabi sun`iy 
toshlar firma logotipi shaklida terilgan. Gardishning rangi qora, ko`k, to`q qizil, jigar rang, oq 
yoki qaxrabo toshi rangida tavsiya etilgan. Gardish uchun materiallar ana`naviy pastik+metall, 
ba`zilari esa ekzotik charm, kofe yoki atirgul qimmatbaho yog`ochdan qilingan. 
Quloqqa taqiladigan zaushniklar qo`lay va funktsional yoki qiziqarli qilingan. Qulay 
zaushniklar keng qilinib, soch uchun ham gardish sifatidda foydalanadi. Bunday ko`zoynaklarni 
asosan yassilari qo`laydir, soch turmagini buzmas uchun. Qiziqchi zaushniklar yassi yoki 
dumoloq, dekorativ detallar bilan ser bezatilgan, ba`zan qalin simga o`xshaganlari tavsiya etiladi.