O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

bandel`e
ni kiyishgandi. 
XVII asrda bandel`e shpagani olib yuradigan kavalerning modali aksessuari bo`lgan. 
XVII asrda Rossiyada belbog`siz yurish beadab xisoblanardi. Belbog`ni boy va 
qambag`allar kiyishgan. Boylarning belbog`lari qimmatbaho matolardan qilinib, ser bezatilardi. 
Ingichka belbog`ni ko`ylakni, kengini esa – kaftanni ustidan kiyishardi, ular bilan tugma va 
qo`yma qatorida fahrlanashardi. Belbog`lar yaxshilik va sermazmunli sovg`a sifatida 
hisoblanardi. XX asrga qadar belbog`siz yurish sharmandalik timsoli bo`lgan, insondan kamarni 
echish uni isnod qilingaligini aks etardi. 
XX asrda kostyum kopozitsiyasida belbog` muhim o`rinni egalladi. Ular 
uslubni yaratadigan kostyum elementlaridan biridir. Belbog`lar 
va 
kamarlar har xil materiallardan qilinadi, bezaklari va taqilmalari ham xilma-xil. Konstruktsiyasi 
va kiyish usuli bo`yicha ular bog`lanadigan va taqilmali. YOshi, jinsi, ijtimoiy holidan qat`iy 
nazar belbog` va kamarni xozir hamma taqadi. Uning asosiy vazifasi – kiyimni ushlab to`rishdan 
tashqari, u tanani kamchiliklarini yashiradi, komadni kelishgan, batartib qiladi, ayol belini 
go`zalligini namoyon etadi. 
Umuman, xozirgi modada belbog`larni guruhlarga bo`linishi shartlidir. Masalan keng 
belbog`ni xohlansa nimcha, korsaj, korset, mini-yubkaga aylantirish mumkin. 
Kamar va belbog`ni kiyish uchun ma`lum qoidalarni bilish kerak. Masalan, erkaklar 
kostyumida klassik qonuni bo`yicha kamar rangi poyabzal rangi bilan bir xil bo`lishi lozim; 
to`qasining va boshqa furnituralarni materiali soat materiali i rangiga mos bo`lishi lozim; 
poyabzal va qo`lkop kabi qora kamarlar rangli sport kiyimida qo`llanishi mumkin; smokingni 
shimiga asosiy gazlamadan kushak bo`lishi kerak. Ayollar kostyumida kamar rangi odatda 
sumka va tuflini rangi bilan moslanadi, dizayni esa bezaklar bilan o`yg`unlashadi. 
Ammo zamonaviy moda demokratik va o`zgacha bo`lgani bois, yuqoridagi qonunlari 
faqat etiket qoidalariga ko`ra va rasmiy sharoitda rioya qilinadigan bo`ldi. 
Xozir dizaynerlani va iste`molchilar e`tiborida har xil belbog`lar: dekorativ, funktsional, 
harbiy, etnik, avangard, militari uslubida va b. 
Kamarlar uchun asosiy material – charm. Ular perforatsiya, tuqa, tunog`ich, metall 
pistonlar, zaklyopkalar, shokila va popuklar, bosma naqshlar, zanjir, strazlar va b.bilan 
bezatiladi. Ularga al`ternativ materiallar sifatida plastik, metall va tekstil` qo`llanadi. 
Sumklar 
boshqa kostyum dizayn asarlari kabi texnikaviy progress yutuqlarinigina aks 
etmasdan, turli ijtimoiy guruhlarni turmush tarzi va psixologiyasi to`g`risida ma`lumot beradi. 
Psixologlar fikri bo`yicha ayolni xarakteri to`g`risida uni sumkasi ma`lumot beradi. 
Kichkina, ichi tuldirilgan tselofan paketi ayolni kam tasavvurligini ifodalaydi. YOrqin 
sumkalarni fantaziyasi bor engiltak ayollar olib yurishadi. Katta sumkalarni pessemist ayollar 
olib yurishadi; eski, iflos, yirtilgan lekin ozoda va elegant kiyingan ayollar – bu mantiqasi 
mutlaqo yo`q yoki ko`p muammolari borligini ko`rsatadi. 
Sumkani paydo bo`lishi har xil mayda buyumlarni olib yurish bilan bog`liq. Masalan, 
rimliklar plashch togani taxlamlarida sinus deb atalagan mahsus chuntagi bo`lgan, u erda pul va 

---

92 
boshqa mayda buyumlarni solishgan. Qadimiy YUnoniston ayollari kichkina nozik qopcha-
kisetni olib yurishgan, XIX asrda esa klassik kostyum bilan ishqivozlik bo`lganda ular ayollar 
sumkachasi timsoli bo`ldi. 
Afrika xalqlarida sumkalarga sexrli ma`noli narsalarni solishgan. Masalan, Saxaradagi 
taureglar qabilasida sumka-tumorida kuchmanchilarni barcha turmush sharoitlari uchun duolarni 
olib yurishgan. 
Barcha xalqlar turli materiallardan qilingan, ser bezatilgan, turli shaklli, taqilmali, bandli 
sumkalarni qo`llashgan. 
Evropada sumklar bilan XI asrdan boshlab foydalanishdi. Bu belga qistiriladigan 
kichkina sumka-xamyon, unga aslzodalar xayr berish uchun chaqa solishardi. Bu sumkalar