O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Fil`dekos 
(fr. 
“shotlandikalar”) 
va 
fil`depers 
(fr. 
“fors 
ipi”) 
paypoqlar ipaksimon paxta ipidan to`qilardi. 
Avval modada paypoqlar oq va qora rangli bo`lgan, so`ng ayollarning oyog`i ko`proq 
ochilgani bois to`r paypoqlar modaga kirdi. 
To`rsimon ko`zli, to`r, har xil ramzli naqshlar (gullar, o`rgimchak ini va b.) bilan 
bezatilgan paypoqlar 1900-1914 yy. modaga kirdi. YUpqa ip gazlama – 
flyor 
va shoyi shunday 
paypoqlar uchun material bo`ldi. Qo`lda yoki mashinada ishlangan kashta (naqshi gul, qushlar) 
yoki bryussel` to`rlaridan qo`shimcha qilingan paypoqlar ayniqsa zeboli hisoblangan. Ba`zan, 
zeboli liboslar bilan yo`l-yo`l yoki katak-katak paypoqlrni kiyishgan. 
1920 yildan keyin modaga tana rangli shoiy paypoqlar kirdi. 

---

89 
Ikkinchi jaxon urshi payitida magazinlarda paypoqlar bo`lmagani uchun, ingliz ayollar 
parlamentga murojat qilishdi: rasmiy joylarga paypoqsiz kelishga ruxsat beradigan konun qabul 
qilishni. Ammo bu muammoni g`alati echimi quyidagicha bo`ldi: ayollar ishga borganda 
oyog`ini achchiq choy bilan bo`yashardi va paypoqlardagidek chokini ham chizishardi. 
Ikkinchi jaxon urushidan keyin modada sun`iy va sintetik tolalardan paypoqlar keng 
tarqalgandi. Neylon paypoqlar ilk bor AQSHda 1939 yilda qilingandi. Ular tana rangli qilinardi. 
Mini-moda keng tarqalgani bois modaga turli rangli paypoqlar kirdi. 
To`r, elastik, laykra va b. paypoqlar keng tarqaldi. Paypoqlar orqasida chokli (ba`zan 
qora rangli va tovonida strelkali), yaxlit to`qilgan, qora tovonli, har xil tasviriy mavzu (kapalak, 
yurakcha, nuxat, romb, gul va b.) naqshli bo`lgan. 
Kolgotkalar. 
Kostyum dizaynida kolgotkalar muhim rol` o`ynaydi, ularning timsoli 
paypoqlar bo`lgan. 
Mini–moda va rok-n-rolni (u tez va qo`pol harakatni talab qilgan) keng tarqalgani tufayli 
modaga papoqlarni o`rniga kolgotkalar kirdi. 
Kiyimning yangi turlari va shakllari kolgotkalarni bezatish uchun yangi usullarni talab 
qildi. 
YAngi ilg`or texnologiyalar dizaynerlarga bu kostyum qo`shimchasi estetik va utilitar 
funktsiyalarni bajarirish uchun yangi imkonlar yaratdi. 
Poyabzal 
bilan 
birgalikda 
kolgotkalar 
zamonaviy 
ayollar 
kostyumining plastik siymosini yakunlaydi. 
Dizaynerlar kolgotkalarni loyihalashda va badiiy bezashda, odam figurasini kostyum 
yordamida korrektsiyalashda odat bo`lib qolgan usullar bilan foydalanishdi: optiko-geometrik 
illyuziyalar, psixologik chalg`itish illyuziyalar, har xil rang yoki fakturani psixologik ta`siri 
yordamida. Masalan, neytral ranglar oyoqni tabiiy ko`rsatadi, to`q ranglar esa – oyoqni uzunroq 
qilib ko`rsatadi. Vertikal` chiziqlar, romb va to`g`riburchak geometrik naqshlar ideal oyoqlar 
go`zalligini ko`rsatishga o`ndaydi. YAltiroq fakturalarda oyoq kattaroq, xiralarda esa – 
kichkinaroq tuyuladi. 
Zamonaviy kolgotkalarni loyihalashda ikki yo`nalish mavjud: klassik va fantazi. 
Klassik kolgotkalar
, odatda, sidirg`a, bir tonli bo`ladi. Ularni rasmiy sharoitda, etiket 
saqlash kerak bo`lgan holda kiyiladi: teatrga, prezentatsiya va b. borish. Tabiiy tana rangli 
kolgotkalar qo`lni tabiiy rangiga monad bo`lishi lozim. 
“Fantazi
” yoki 
avangard 
kolgotkalar rangi, to`qilishi va fakturasi har xil bo`lgan. 
YOshlar 
orasida 
gulli 
yoki 
geometrik 
naqshli, 
logotipli, 
stilizatsiyalangan xayvonlar, baliqlar, ertak personajlari tasvirli, katak-katak va yo`l-yo`l 
(
dol`chiklar
) kolgotkalar keng tarqalgandi. 
Hamonki kolgotkalar sovuq va hattoki issiq payitda kiyiladigani bois, dizaynerlarga 
kimyochilar, biologlar, tibbiy xodimlar yordam bergan, ular mahsus havo utqazadigan 
modellarni yaratishgan. 
Oxirgi 
payitda 
ishlangan 
kolgotkalar 
antistatik, 
antimikrob, 
xidni 
yo`qotadigan 
xususiyatlarga 
ega. 
Kolgotkalar 
elastik 
iplardan 
(“elastan” 
va 
laykra) 
to`qilishi, 
ularni 
tanaga 
yopishib 
turadigan 
qildi, 
qon 
aylanishini 
kuchaytiradi, 
antitsellyulit 
va 
antivarikoz 
xossalarga 
ega 
qildi. 
Kolgotkalarnni 
maksimal bosimini boldir va bo`ksaga taqsimlanishi 
natijasida engil massaj effekti yuz beradi. 
Bolalar, tineydjerlar va talabalar uchun kolgotkalar loyihasi ishlanganda siymoli echimlar 
bo`lishi lozim. Dizayner ajoyib fikrlashi lozim, modaning yangi tamoyillarini bilishi, yangi 
materiallar va fakturalarni qidirishi zarur. 
Klassik va “fantazi” kogotkalardan tashqari yana balet va tsirk artistlari uchun mahsus 
kolgotkalar mavjud. SHunday modellarni yaratganda qo`yidagini inobatga olish kerak: bu 
buyumlar yorug`likni turiga ko`ra tashqi ko`rinishi o`zgaradi, demak, ijodiy qidiruv rang va 
yoro`g`likni o`zaro aloqasini, tomashabinga rangni psixofiziologik ta`sirni inobatga olish va 

---

90 
antropotexnika (odamni fizik imkoniyatlariga moslashtirib ob`ektni loyihalash) bilan foydalanish 
kerak.