O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Ma`ruza-16 
YAgona buyumlar, komplekt, ansambl` loyihalash asoslari
Reja:
1.YAgona buyumlar loyihalash asoslari 
2.
Ansambl` atamasining mohiyati. 
3.
Ansamblning yaxlitligi. 
4.
Komplekt atamasining mohiyati. 
5.
Komplekt yaxlitligi. 
7.
Komplektni va ansamblni loyihalash asoslari
 
Tayanch iboralari: 
loiyhalash, ansambl`, komplent, mohiyat, yaxlitlik, bosqichlar, sanoat, baho, 
tarkib,. 
Adabiyotlar: 4 
Kostyum dizayni – buyum muhitini echimlaridan biri, ya`ni kostyumni loyihalashdir. 
Kostyumni loyihalash ob`ekti – yagona bo`yumlar, komplekt, ansambl` va kollektsiya bo`lishi 
mumkin. 
Turli assortimentli 
yagona buyumlarni 
loyihalash zaruriyatini kelib chiqishiga quiydagi 
sabablar bo`lgan: 
- 
tikuv 
buyumlarini 
ishlab 
chiqarish 
korxonalarning 
tor 
ixtisoslashganligidir (ustki kiyim, ichki kiyim, engil ko`ylaklar); 
- zamonaviy iste`molchi o`z garderobini asosan bir-biriga mos alohida buyumlardan 
tashkil etishi; 
- 
zamonaviy 
modani 
demokratizatsiyalanishi, modada ko`p funktsionalli 
kiyimni 
va 
iste`molchi 
erkin 
kiyim 
tanlashni 
tavsiya 
etilishi; 
- 
zamonaviy 
iste`molchining 
psixologik 
turi 
individualligi, 
turmush 
tarzini 
tez 
o`zgarishi 
sababli 
zamonga 
mos 
bo`lishni, 
tashqi 

---

99 
ko`rinishini 
vaziyatga 
binoan 
tez 
o`zgartirish 
imkoniyatini 
ta`minlashni 
talab qilishi. 
Odatda, sanoat korxonalarida katta yoki kam seriyada ishlab chiqariladigan alohida 
buyumlar loyihalanadi. Buyumning loyihasi iste`molchining tipik qomatiga mo`ljallanadi, 
umumiy konstruktsiyalash usuli bo`yicha chiziladi va ommabop talablarga mos bo`lishi nazarda 
tutiladi. 
YAgona buyumlar 
loyihalanganda 
ularing 
uslubiy 
echimlari, 
materiallari, rangi, fakturasi, kompozitsion echimlari va h.k. bir biriga mosligi nazarda tutilishi 
lozim, chunki ulardan iste`molchi o`z hohishiga binoan komplektni barpo etadi. 
YAgona buyumlar insonning didiga ko`ra buyumlarni tanlashiga va o`ziga hos badiiy 
siymoni yaratishga imkon beradi. 
Ansamblni loyihalash
. Ansambl` (fr. ensemble – birga, baravariga) – muayyan badiiy 
g`oyaga bag`ishlab yaratilgan, elementlarining o`zaro bog`liqligini, kiyim va qo`shimchalarining bir-
biriga bo`ysunganligi e`tiborga olingan, ma`lum inson va mo`ljal uchun yaratilgan badiiy siymo 
aks etgan alohida buyumlar to`plamidir. 
Ansambl` kostyum qismlari, silueti, proprtsiyalari, rangi va bezagining o`zaro mosligi va 
organik bir-biriga bog`liqligi bo`yicha birligini nazarda tutadi. U kiyim, poyabzal, bosh kiyim, 
soch turmagi, bezaklar, qo`shimchalar va grimdan iborat yaxlit butunlik bo`lib, xech qanday 
o`zgarishlarni ko`zlamaydi. Har qanday elementni qo`shish yoki birortasini olib qo`yish uning 
yaxlitligini barbod etadi. 
Ansambl` ko`pqavatlik, uning barcha qisimlarini bir yo`la kiyilishi mujassamdir. Ular 
o`zaro bog`langan va bir biriga bo`ysungan. 
Ansambl` tizimiga quidagilar kiradi: bashang liboslar, tuy libosi, maxsus mo`ljal uchun 
kostyum, sahna kyimi va b. 
YAxlitlik 
va 
nihoyasiga 
etkazilgan, 
zamonaviy 
kostyumda 
doimo 
estetik 
kriteriy 
bo`lgan. 
Ma`lum 
mo`ljal 
uchun 
yaratilgan 
kostyum 
barcha 
qismlarining 
rangi, 
naqshi, 
bezagi 
va 
b. 
xossalari 
bir-biriga 
mos 
bo`lishiga 
intiladi. 
Masalan, 
XVI 
asrda 
Angliyada 
saroy 
xonimlari 
ko`lagining 
engi 
va 
ichki 
yubkasi 
bir 
xil 
gazlamadan 
qilinardi. 
Ammo 
sof 
ansambl` 
XIX 
asrning oxiri – XX asr boshlarida “Modern” davrida (1890-1900 yy.) barpo 
etilgan. 
XX asrda ansambl` kuter`elar uchun o`ziga hos “cho`qqi” bo`ldi. 
Ular shaxsiy buyurtma bo`yicha kostyumni butunlay yaratishgan. An`anaviy modellashda kiyim 
ansamblining loyihalash siymoni badiiy ifodaligiga erishishga eng yuqori nuqta deb hisoblanadi. 
Ammo XX asr davomida ansambl` to`g`risida tasavvur o`zgardi. Maslan, 1920 yy. 
ansambl`ning echimi kostyumda rang birligini nazarda tutadi: ko`ylakni rang toniga shlyapa, 
qo`lqop, tufli, sumka, soyabon va b. tanlanadi; ko`ylak bezagining rangi qo`shimchalarning 
rangida takrorlanadi. 
1930 yy. “Buyuk turg`unlik” sharoitida shunday isrofgarchilikka imkon bo`lmadi, 
qachonki har bir ko`ylakka maxsus shlyapa, tuflini va b. talab qilinardi. Bu davrda kostyumning 
yaxlitligini qo`shimchalar birligi yordamida echishgan: sumka, tufli, qo`lqoplar, shlyapa bir xil 
rangda bo`lishi lozim, ammo bu garniturni har qanday ko`ylak bilan kiyish mumkin edi. 
Masalan, qora tufli, shlyapa va qo`lqopni och rangli ko`ylak bilan kiyish mumkin edi. 
Hattoki, ikkinchi jahon urushi davrida ham ansambl` o`rnini saqlagan, masalan, 
tyurbanni bluzka yoki sumkani matosidan qilishga ishlatishgan. 
Ansamblning haqiqiy triumfi “New look” davridan boshlangan. K.Dior yaxshi didni aniq 
qoidalarini elegant ayol siymosini qaytirib belgiladi. Ko`ylakka munosib shlyapa, qo`lqoplar, 
sumka va bijuteriyalar bilan kiyilishi lozim bo`lgan. K.Diorning fikri bo`yicha “shlyapasiz ayol 
to`liq kiyinmagan”. 
1960 yy. modasida ham ansambl` saqlangan. Masalan, A.Kurrejning modalarida 
qo`lqoplar va bosh kiyimlar ko`pincha bir xil gazlamadan ishlangan. 
Ammo 1960 yilning ikkinchi yarmidan ko`cha modasida, ayniqsa yoshlar 
submadaniyatlarida, ansambldan voz kechish sezildi. Masalan, xippilar har xil uslublardagi 

---

100 
kiyimlarni erkin aralashtirib, astoyidil orastalik va puxta o`ylangan kostyumlardan voz 
kechishgan. 
1970 yy. ansamblning o`rnini komplekt egallay boshladi. 
Zamonaviy modada ansambl` g`oyasi ko`proq real hayotda emas, faqat podiumda qoldi. 
Kiyimda qo`laylik, komfort va funktsionallikni talab qilinishi, ansambl` to`g`risida avvalgi 
tasavvurini eskirtiradi.