O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Modaning ijtimoiy mohiyati. 
Ijtimoiy voqea sifatida moda ikki asosiy funktsiyani bajaradi 
– prestij va boshqaruvchi. 
Modani prestij funktsiyasi insonga o`z real ijtimoiy xolatini yoki uni yuqriroq qilib 
ko`rsatishga imkon beradi Modali kostyum atrofdagilarga insonni muayyan ijtimoiy guruhga 
mansubligini namoyon etadi (masalan, ossur-bobilliklar kiyimida qirmizi rangli shokila, 
rimliklarda qirmizi rangli toga, o`rta asr kiyimlarida kashtalangan gerb, XVII asr zodagonlarni 
shlyapalrdagi pat rangi va poyabzlning qizil poshnasi, XIX asrda juda yaxshi sifatli tikilgan frak 
va b.). 
An`anaviy 
va 
imtiyozli 
tabaqalar 
hokimiyatida 
ijtimoiy 
guruhlar 
kostyumida 
odat 
va 
huquq 
qat`iy 
cheklangandi. 
Masalan, 
o`rta 
asr 
Evropada 
past tabaqalarga yorqin rang kiyim kiyish man etilgandi. Kostyumda muayyan 
material, 
bezak, 
shakllarni 
qo`llash 
qirol 
bo`yrug`i 
bilan 
belgilanardi. 
1480 
yilda frantsuz qiroli Karl VIII 
zarbof va kumush kimxobni faqat 
zodagonlar kiyimida qo`llanishi mumkin edi, u hattoki poyabzal uchining uzunligini ijtimoiy 
xoliga ko`ra belgilagandi. Modada tenglik faqat demokratik jamiyatlarda bo`ladi. 

---

29 
Xozirgi 
jamiyatda 
o`rta 
sinf 
etakchi 
rol` 
o`ynaydi, 
u 
moda 
qonundori 
bo`ldi. 
Aynan 
o`rta 
sinf 
modada 
koniformizm 
tarqatuvchisi 
bo`ldi. 
Endi 
jamiyatnig 
elitasi 
va 
marginallari 
(bomjlar, 
daydilar) 
ommabop 
modasidan xoli va atrofdagilarning fikridan qaram 
emas bo`lishdi. 
SHuning uchun moda ko`pincha past tabaqalarda yoki elitada to`g`iladi, chunki ular odat va 
ana`nani buzishadi. 
Zamonaviy moda – bu bitta standart emas, balki ko`p modalar. Ammo, moda namunalari 
muayyan ijtimoiy guruhlariga mansub. 
Modaning 
boshqaruvchi 
funktsiyasi 
bir 
tomondan 
jamiyatda 
tengsizlikni ko`rsatadi, ikkinchi tomondan esa – har xil ijtimoiy guruhlar orasida tengsizlikni 
yumshatadi zamonaviy demokratizatsiyalanishni omili bo`lib. 
Iqtisodiy yuksalish davrida iste`mol o`z chuqqisiga erishadi – insonlar o`z 
muffaqiyatlarini prestij markali va firmalarning buyumlarini harid qilishadi (masalan, 1980 yilda 
SHanel`, Versachi, Moskino firmalarning kiyimlari elitar deb hisoblangan). Dj.Armani, CHerutti 
yoki Xugo Boss firmalrning klassik kostyumlarni yappilar (birjada spekulyatsiya qilish natijasida 
tez boyib ketgan yoshlar) kostyumi bo`lgan. 1990 yillarda yangi iqtisodiy bum ko`r-ko`rona 
dabdabalikka berilib ketishga olib keldi – 
“glamur minimalizm”, “xippi-shik” 
uslublari yuqori 
maqomini va moddiy imkoniyatlar timsoli bo`ldi. Modaga prestij markalar kirdi, “
logomaniya” 
tarkaldi, logotiplar libosda naqsh va bezakka aylandi. 
Inqiroz davrida bu tamoyil so`sayadi. YUqori tabaqali sinflar past yoki o`rta sinflarga taqlid 
etishadi. Masalan, 1990 yillarni boshida elita past tabaqalarga o`xshab kiyinishgan, atoqli 
shaxslar futbolka va yirtilgan djinsni kiyishgan va muxtojlarga yordam berish bilan 
shug`ullangan. 
Moda – ommabop muamola shakli.
Moda 
– 
kommunikatsiya 
shakli 
sifatida. 
Moda 
faqat 
ijtimoiy 
maqomni 
namoyish 
etmasdan, 
balki 
odamlar 
orasida 
aloqa 
qilish 
vositasi, 
ijtimoiy 
qarashlar 
yoki 
norozilikni 
ta`qidlash 
usuli, 
ommabop 
kommunikatsiya shaklidir. Modada guruh 
orasida va guruhlar orasida 
kommunikatsiya bo`ladi. Moda asosiy ijtimoiy 
– 
psixologik aloqa mexanizmlari bilan bog`liq – 
ishontirish, ta`qlid etish, xurmat qilish, inontirish. 
Moda tarixida taqlid etishda xurmat va musobaqa muhim stimullari bo`lgan. Xurmatdan 
taqlid etish asosan mutloqlik davrlarda bo`lgan, unda qirolning didi boshqalar uchun namuna 
bo`lgan. SHuning uchun qirollar va uni yaqinlari moda qonundorlari bo`lgan (masalan, XVII 
asrda Frantsiya qiroli Lyudovik XIV modaga katta ta`sir etgan). Burjuaziya jamiyatida bu rol` 
taniqli shaxslarga o`tdi. XIX asrda akterlarga (Tal`ma, Mariya Tal`oni, Sara Bernar), shoirlarga 
(lord Bayron), siyosiy arboblarga (Simon Bolivar, Djuzeppe Garibal`di), XX asrda 
kinoyulduzlarga, mashhur pop va rok-musiqachilarga, top-modellarga, siyosatchilarga taqlid 
etishgan. Odatda har bir ijtimoiy guruhni taqlid etadigan o`z namunalari bo`lgan. 
Jamiyatda 
baravariga 
musobaqa 
uchun 
ham 
taqlid 
mavjud 
bo`lgan. 
Taqlid 
bilan 
birga 
ayrim 
shaxslarni 
yoki 
ijtimoiy 
guruhlarning 
bir- 
biriga 
moda 
yordamida 
qarama-qarshiligi 
ro`y 
bergan. 
Moda 
tarixida 
shunday 
misollar 
ko`p. 
Masalan, 
Angliyada 
qirolicha 
Elizaveta 
I 
davrida 
graf 
Esseke 
qirolichani 
oldida 
o`z 
raqibini 
O`olter 
Ralini 
badmon 
qilish 
uchun 
ikki 
ming o`z mulozimlarni Rali kiyimiga o`xshash kiyintirgan; 
XVII asrda 
qirol Lyudovik XIV saroy amaldorlarni ingliz qiroli Karl II kiyimini taqlid etganini ko`rib, o`z 
malaylarini shu kiyimga kiyintirgan, amaldorlar oldida ingliz modasini badmon qilib.