O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi ajiniyoz nomidagi nukus davlat pedagogika instituti tasviriy san’at va mehnat ta’lim fakulteti

Moda - psixologik va ijtimoiy fenomen. 
Modani tadqiqotlariga muhim hissani 
psixolog va sotsiologlar muhim hissa kiritishadi. Moda inson psixologiyasini, ijtimoiy guruhning 
xulq atvorini, inson, ijtimoiy guruh va butunlay jamiyatni ehtiyojlarini ifodalaydigan ijtimoiy 
hodisa sifatida tahlil etadi. Aynan modani o`rganish psixologik va sotsiologik yo`llari uni haqiqiy 
mohiyatini aniqladi va uni paydo bo`lish va o`zgarish sabablarini ochadi. 
Modaning psixologik nazariyasi. 
Moda psixologik fenomen sifatida tadqiqot etilgan. Bu 
nuqtai nazardan ijtimoiy koniformizm va shahsiy erkinlik orasidagi to`qnashuvni hal etish mexanizm 
sifatida odamlarning ehtiyojlarini qondiradi. 
Moda tadqiqotchilari modani psixologik 
funktsiyasiga aktsent 
qilishgan, u emotsional yumshash usuli bo`lib, odamni yangi to`yg`ulari va ehtiyojlarini 
qondiradidi deb xisoblashgan. Psixolog L.Petrov modani damba-dam (6-8 yil) larzasi deb 
nomladi, uni yordamida inson tez o`z hissalarini yangilaydi. 
Modaga psixologik nuqtai nazaridan qarash, uni o`zgarish ikki asosiy sabablarini 
aniqlashga imkon beradi: 
1)
“orientirovkani so`lish” psixologik qonuni: orientir refleksini pasayishi, so`lishi, idroq 
etilgan siymoni o`z ahamiyatini yo`qotishi, moda ob`ektini asta-sekin zamonaviylik qiymatini 
yo`qotishi; 
2)
oldingi moda namunalariga nisbatan yangi ta`sir qiluvchini paydo bo`lishi. Avvalgi 
namuna o`z muhimligini yo`qotgandagina yangi namuna modali bo`lishi mumkin. SHuning 

---

28 
uchun sharoit etilgandagina yangi modani taqdim etish mumkin. Dizaynerlar shu payitni sezishi 
lozim, bo`lmasa g`oya joriy etilmaydi (masalan, 1922 va 1969 yillarda modaga “maksi” uzunlikni 
kiritishga o`rinish behuda bo`lgandi). 
Z.Freyd va E.Fromm psixoanalitklari modani paydo bo`lish sabablarini g`ayriyshuriy 
jarayonlar bilan bog`lagan. Masalan, Z.Freyd modani shunday ta`riflaydi: “Go`zallik, ma`nolik 
va erkinlikka murojatlar ta`sirida yangi moda paydo bo`ladi”. Moda prestij yo`qligini tiklaydi 
qandaiydir aldanish hisobiga, o`zgarish illyuzisini yaratib. Masalan, uy bekasi peshbandda o`zini 
xizmatchi sifatida his qiladi, bashang kiyimda esa u o`zini ledi deb his qiladi. Psixotadqiqotchilar 
nuqtai nazaridan insonning bir hislati etishmaydigandan kompleksi modani asosiy 
harakatlantiruvchchi kuchidir. 
SHunday 
modani 
o`rganish 
yo`li 
hayrishuriy 
jarayonlari 
bilan 
modani 
erotk 
interpretatsiyasiga 
olib 
keldi, 
ya`ni 
erotik 
ehtiyojlarini 
qondirish. 
Evropa 
kostyumi 
o`zgarish 
sababini 
tushunish 
uchun 
Dj.Flyugel` 
“erogen 
zona”lari 
nazariyasini 
tavsyai 
etdi. 
SHubhasiz, 
kostyum 
tarixida 
shunday 
misollari 
ko`p: 
siluet 
o`zgarishni 
mantiqasi, 
krinolinni 
o`rniga 
turnyurni 
kirishi, uzun yubkani o`rniga 
mini yubkani kelishi, odam tanasini 
berkitadigan kiyim shakllari va x.k. Odatda, erogen zonasini kostyumning kompozitsion markazi 
ko`rsatadi. 
Moda fenomenida shaxs o`zini ikki tomonidan ko`rsatadi: moda jamiyatga, tashqi 
dunyoga va o`ziga insonning munosabatini ko`rsatadi. Bir tomondan inson o`z individualligini 
saqlashga va ko`rsatishga xoxlaydi, ikkinchi tomandan esa – jamiyatni boshqa a`zolariga 
o`xshashga intiladi. Demak, bittalari moda yordamida ajrab to`rishga intilsa, boshqalari esa – 
xammaga o`xshashga intiladi. 
XX 
asrni 
oxirida 
individuallik 
faqat 
kiyimdagina 
ifodalanmasdan, barcha buyum muhitiga mansub bo`ldi, ammo, ommabop modada “hammadek 
bo`lish” shiori tarqalgandi. 
Ijtimoiy yoki yosh guruhiga nisbatan inson modaga o`z munosabatini ko`rsatadi. Agar 
yoshlar, ayniqsa tineydjerlar moda yordamida ajralib to`rishga intilsa, o`lg`aygan yoshdagilar 
modaga tanqidiy qarashadi va faqat o`ziga yarashadigan modani tanlashadi. 
Inson modaga nisbatan befarq va modadan tashqari bo`lishi mumkin emas: u avangardist, 
o`rtacha yoki konservator bo`lishi mumkin. 
Modaga o`z munosabatini ko`rsatishdan ko`ra unga bo`ysunish onsonroq. Undan tashqari 
inson tashqi ko`rinishini atrofidagilarni ma`qullashini xoxlaydi. Bu ehtiyoj “hammadek bo`lish” 
xoxishning kuchli stimulidir. Moda koniformizmga bo`ysunish va individual ajralib turish 
xoxishni orasidagi to`qnashuvni yumshatadi, baravariga ikkalasini ta`minlab. Bunda modaning 
ijtimoiy funktsiyalaridan biri namoyon bo`ladi – bu ijtimoiy nazorat funktsiyasidir.