О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim

t n
um
n
i
t
A
а
а
а
а
a









,
bu yerda: 
um
A
- umumiy mutlaq miqdor;
n
а
а
....
1
- kuzatilayotgan tо‘plam birliklari, yakka mutlaq miqdorlar;



n
t
t
i
a
1
- tо‘plam birliklarining yig‘indisi.
Umumiy mutlaq miqdorlar hodisa va jarayonlarning umumiy sonini, 
hajmini qiymatini о‘zida aks ettirib, muayyan olingan xо‘jalik, tarmoq, viloyat 
mavqeini, imkoniyatini tavsiflaydi. Mutlaq miqdorlar:

naturada; 

shartli naturada; 

pulda; 

kompleks о‘lochv birliklarida 
ifodalanishi mumkin.
Natura-о‘lchov birligi – о‘rganilayotgan hodisaning ichki xususiyatini 
ifodalovchi og‘irlik, uzunlik, hajm va boshqa birliklardir. Ayrim murakkab 
hodisalarni ifodalovchi ikki va undan ortiq о‘lchov birliklarining о‘zaro 
birikmasi statistikada kompleks о‘lchov birliklari deyiladi. Shu о‘rinda shuni 
ham aytib о‘tish kerakki, natura-о‘lchov birliklari ayrim hodisalarning iste’mol 
xususiyatlarini tо‘la hisobga olmaydi.
Shartli natura о‘lchov birligi – deb bir xil turdagi iste’mol qiymatga ega 
bо‘lgan hodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi о‘lchov birliklariga aytiladi. Bu 
birlik (koeffitsiyentlar) negizida о‘rganilayotgan hodisalarning muhim iste’mol 
qiymatiga asoslangan nisbatlar yotadi. Shartli о‘lchov birligi garchi turlicha 
iste’mol qiymatiga ega bо‘lgan bir xil hodisalarni umumlashtirish qudratiga ega 
bо‘lsada, lekin mohiyati jihatdan bir xil hodisalarni yagona bir о‘lchovga 
keltirish qudratiga ega emas.
Qiymat о‘lchov birligi deyilganda bir xil turdagi iste’mol xususiyatiga ega 
bо‘lganhodisalarni bir xil birlikka keltiruvchi о‘lchov birliklari tushuniladi. 
Ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulot, milliy daromad, chakana tovar oborotva 
shularga о‘xshash sintetik kо‘rsatkichlar qiymat (pul)da aniqlanadi.
Amaliy faoliyatda mutloq miqdorlarni ma’lumoti yо‘qligi hisob-kitob 
yо‘li bilan olinishi zarurligini kо‘rsatadi, masalan balansli bog‘lanish:
о
й
б
й
З
Р
П
З
.
.



, 
bu yerda 
б
й
З
.
- yil boshidagi zahira; 
П
- yil davomida kirim; 
Р
- yil davomida 

---

xarajat; 
о
й
З
.
yil oxiridagi zahira. Bundan
о
й
б
й
З
П
З
Р
.
.



Jamiyat taraqqiyotini nisbiy miqdorlarsiz tasavvur qilib bо‘lmaydi. Ikkita 
taqqoslama mutlaq miqdorni bо‘lish natijasida olingan umumlashtiruvchi 
miqdor statistikada nisbiy miqdor deb yuritiladi.
Nisbiy miqdorlar har xil shakllarda ifodalanishi mumkin. Ularning 
ifodalanishi bazis miqdorning (nisbat maxrajini) qanday birlikka tenglashtirib 
olinishiga bog‘liq. Nisbiy miqdorlar koeffitsiyentlarda, foizda, promilleda, 
prodetsimilleda ifodalanadi.

Agar bazis miqdor 1 ga tenglashtirib olinsa nisbiy miqdorlar koeffitsiyentda 
ifodalangan hisoblanadi.

Agar bazis miqdor 100 ga teng deb olinsa, u holda nisbiy miqdorlar foizda 
ifodalanadi.

Agar bazis miqdor 1000 ga tenglashtirilsa, u holda nisbiy miqdorlar 
promilleda 


00
0
/
ifodalanadi.
Shunday qilib, bazis miqdorning nechaga tenglashtirib olinishiga qarab, 
nisbiy miqdorlar turlicha ifodalanadi.
Nisbiy miqdorlar asosan quyidagi: