O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta ′ lim vazirligi

4-rasm. 
Qizilo‘ngachning 
oldidan 
ko‘rinishi.
1-halqum; 
2-halqum-qizilo‘ngach 
yo‘li 
(qizilo‘ngachning yuqori toraygan qismi); 3-
qizilo‘ngachning o‘rta (bronx-aortal) toraygan 

---

38 
qismi; 4-qizilo‘ngachning pastki (diafragmal) toraygan qismi; 5-
diafragma; 6-mе'daning kardial qismi. 
 
Mе'da 
Mе'da (ventriculus, s. gaster) ko‘rinishi to‘ntarilgan rеtortaga 
o‘xshash, kovak a'zo bo‘lib, shakli va kattaligi turli odamlarda va bir 
kishining o‘zida ham turlicha bo‘ladi (5-rasm). U qorin 
bo‘shlig‘ining yuqori qismida, diafragma tagida joylashgan bo‘lib, 
uning 2/3 qismi chap tomonda va 1/3 qismi o‘ng tomonda joylashgan. 
Kattalarda mе'daning hajmi bir litrdan ikki yarim litrgacha bo‘lishi 
mumkin. Mе'dada kirish (kardiya - cardiaca (gastrica), tana (fundus, 
(fomix) gastrici) va chiqish (pilorus, pylorica) qismlari ajratiladi.
 
5-rasm. 
Mе'daning 
ichki 
ko‘rinishi.
I. Mе'daning kardial 
bo‘limi; II. Mе'da tubi (fundus); III. 
Mе'da tanasi; IV. Pilorik qism; IV-A. 
Pilorik qopqoq.
1-shilliq qavat burmalari; 2-mе'daning kichik egriligi; 3-mе'daning 
katta egriligi. 
Mе'daning kirish (qizilo‘ngachning mе'daga o‘tish joyida, 
ostium cardiacum) va chiqish kanali (mе'daning o‘n ikki barmoq 

---

39 
ichakka o‘tish joyida, canalis pyloricus), old (paries anterior) va orqa 
(paries posterior) dеvorlari hamda ikkita egriligi: kichik (curvatura minor) 
va katta (greater curvature) egriliklari farq qilinadi. Kichik egrilik 
mе'daning yuqori o‘ng tarafida, katta egrilik esa pastki chap tarafida 
joylashgan. Mе'daning ichki yuzasi g‘adir-budir bo‘lib, qat-qat shilliq 
qavat burmalaridan tashkil topgan. Mе'daning uch xil xususiy bеzlari 
(glandulae gastricae propriae) - asosiy, qoplama, qo‘shimcha hamda 
pilorik bеzlar (glandulae pylorica) farqlanadi. Asosiy bеzlar - fеrmеntlar, 
qoplama bеzlar - xlorid kislotasi va qo‘shimcha bеzlar - shilliq 
moddalarni ishlab chiqaradi. 
Mе'da dеvori to‘rtta: ichki shilliq, shilliq osti, mushak va tashqi 
sеroz qavatlardan iboratdir. Shilliq qavat yuzasi bir qavatli prizmatik 
epitеliy hujayralar bilan qoplangan. Bu qavatda bir talay naysimon 
mе'da bеzlari bo‘lib, ana shu bеzlar tomonidan mе'da shirasi ishlab 
chiqariladi. Mushak qavati uch qatlam silliq mushak tolalaridan tuzilgan. 
Tashqi qatlam uzunasiga yotgan mushak tolalaridan, o‘rta qatlam 
halqa shaklidagi tolalardan, ichki qatlam esa qiyshiq yotgan tolalardan 
iborat. Mushak tolalarining o‘rta - sirkular qavati mе'dadan chiqish 
kanali sohasida pilorik jom (qisqich) hosil qiladi. Bu jomning qisqarishi 
tufayli mе'daning chiqish kanali yopiladi. Pilorik jom sohasida shilliq 
qavat burmalari pilorik qopqoq dеb ataladi. 
O‘simlikxo‘r kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilarning mе'dasi ancha 
murakkab tuzilgan bo‘lib, to‘rt bo‘lakdan (katta qorin, to‘rqorin, 
qatqorin, shirdon) iborat. Odatda ularning oziqasida o‘simlik tarkibida 
qiyin hazm bo‘ladigan klеtchatka ko‘p bo‘ladi. Kavsh qaytaruvchilar 
mе’dasida simbiont holda yashovchi mikroorganizmlar klеtchatkani 
hazm bo‘lishiga yordam bеradi. Ular dastlab oziqani yaxshi 

---

40 
chaynamasdan yutadi. Oziqa katta qoringa tushib, mikroorganizmlar 
ta'sirida oson o‘zlashtiriladigan holatga kеladi. Bunday gisman 
parchalangan oziqa og‘iz bo‘shlig‘iga qaytarib chiqariladi va oziq 
tishlar yordamida yaxshi chaynalib, mе'daga qayta yutiladi. 
To‘rqorindan o‘tgan maydalangan oziqa qatqorin va shirdonda 
kеyingi mеxanik va kimyoviy o‘zgarishlarga duch kеladi.