O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

411



tuzlari, ayrim kislotalar, ishqor, spirt va boshqalar kiradi. Ular mikroorganizmga o‘ldiruvchan ta’sir ko‘rsatadi.
Antiseptiklar, kimyoviy moddalar mikroorganizmlarga o‘ldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi yoki ularni bo‘linib ko‘payshini susaytiradi. Ulardan davolash maqsadida (kimyoterapiya), shuningdek, teri va shilliq qavatdagi jarohatlarni zararsizlantirishda foydalaniladi. Vodorod peroksid, yodning spirtli eritmasi, brilliant yashili, kaliy permanganat eritmasi va boshqalar antiseptik xossaga ega. Ayrim antiseptik moddalar (uksus, benzoy kislotasi va b.) oziq-ovqatlarni konservatsiya qilishda qo‘llaniladi.
Mikroblarga ta’sir ko‘rsatish mexanizmiga ko‘ra, kimyoviy moddalar bir necha guruhlarga bo‘linadi:

1. 
   Yuza-faol moddalar (yog‘ kislotalari, sovun va b.) mikroorganizmlarning hujayra devori va sitoplazmatik membranasiga ta’sir ko‘rsatadi.
   
2. 
   Fenol, krezeol mikrob oqsilini koagulatsiyaga uchratadi. Ulardan zararli materiallarni zararsizlantirishda foydalaniladi.
   
3. 
   Oksidlovchilar mikrob oqsil bilan o‘zaro ta’sirga o‘tib, fermentlarning faoliyatini buzadi va oqsillarni denaturatsiyaga uchratadi. Ularga xlor, ozon va boshqalar (xlor aralashmasi, xloramin, vodorod peroksid, kaliy permanganat, yod va b.) kiradi.
   
4. 
   Formaldegid 40 % formalin eritmasidan dezinfeksiyalash uchun foydalaniladi. U vegetativ mikroorganizmlami o‘ldiradi.
   
5. 
   Og‘ir metall tuzlari (simob, rux) mikrob oqsilini koagulatsiyaga uchratib, ularni nobud qiladi. Kumush, oltin, simob, oz konsentratsiyada mikroblarga bakteriotsid ta’sir ko‘rsatadi. Bunga oligodinamik ta’sir (oliqos—oz, kam, dinamys—kuch) deyiladi. Simobli preparatlar mikroblarga kuchli ta’sir ko‘rsatadi, ularni dezin- feksiya qilishda sulema (1:1000 eritmasi) qo‘llaniladi. Lekin ular mikroorganizmlarga zaharli ta’sir ko‘rsatadi.
   
6. 
   Bo‘yoqlar (brilliant yashili, rivanol va b.) bakteriyalarning o‘sishiga to‘sqinlik qiladi. Bo‘yoqli eritmalar antiseptik modda sifatida ta’sir ko‘rsatadi.