O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

10-Mavzu: Reoriyentasiya - psixologiyaning asosiy muammosi sifatida. 

---

89 
•
Salomatligi, jinsiy xususiyatlari, yoshi. 
•
 Izlanuvchanligi, ijodiy imkoniyatlari, innovasiyaga nisbatan munosabati. 
•
Ijtimoiy yetukligi, tashkilotchilik qobiliyati. 
•
Ekstrovertligi va introvertligi. 
•
Yuksak insoniy tuyg’ularga (axloqiy, aqliy, nafosat, praksik) egaligi. 
•
Fidoiylik, altristik, vatanparvarlik fazilatlari usutvorligi va boshq. 
Reoriyentasiya (qayta kasbga yo’llash) gumanistik psixologiya tamoyillarini turmushga 
tatbiq etishga zarur shart – sharoit yaratadi. Inson omilini qadrlashga, butun imkoniyatlarini 
ro’yobga chiqarishga, ezgu niyat, orzu havas, istak – xohish ushalishga negiz vujudga keltiradi. 
Ko’p profilli kasb – hunar egalari safini kengaytirishga xizmat qiladi, komillikka intilish tuyg’usini 
jonlantiradi, zarur bilimlar, malakalar bilan qurollantirishga turtki beradi. 
Reorientasiya inson imkoniyatini qaytadan sinashning manbai xisoblanib, o’z o’zini o’zi 
kashf qilishi o’zini-o’zi boshqarishi, o’zini-o’zi tashkillashtirish, o’zini-o’zi baholash, o’zini-o’zini 
refleksiyalash, o’zini-o’zini identifikatsiyalash kabi shaxs fazilatlarini ro’yobga chiqarishga hizmat 
qiladi
1
V.A.Bodrov va M.A Ratnikova bilan xamkorlikda kasbiy faoliyatni o’zgartirishning 
psixologik xususiyatlari va qayta kasbga yo’naltirish vaziyatining xarakteri xamda mexnat 
subyektining individual-psixologik xususiyatlariga bog’lik xolda kasbiy faoliyatga moslashishni 
o’rganish maqsadida tadqiqot ishi olib borilgan.
Qayta yo’naltirishning muvaffaqiyati yangi faoliyatga kasbiy, ijtimoiy va psixologik 
moslashganlik darajasi bilan tavsiflangan. Bunda majburiy qayta yo’naltirishni, ya’ni ishdan 
xaydalish, tashkilotning inkirozga uchrashi vaziyatlarini boshidan o’tkazgan xodim sinov muddati 
(6 oy) davomida kasbiy faoliyatga moslasha olgan (93%, 68% va 33% vaziyatlarda moslashish 
turiga muvofiq), 84%, 63% va 58% vaziyatlarda esa ixtiyoriy qayta yo’naltirishni yoki qo’shimcha 
kasbiy faoliyatga, qolaversa, majburiy qayta yo’naltirishni boshidan kechirayotgan xodimlarning 
yangi kasbiy faoliyatga psixologik www.ziyouz.com kutubxonasi moslashishida ko’pgina 
qiyinchiliklarga uchragan.
Kasbiy faoliyatga moslashish jarayonining tezligi shaxsning eksternallik xarakterlariga va 
shaxsiy xavotirlanish darajasiga boglikdir. Shaxs tuzilishining arxitektonik xolati va maxsus 
kobiliyatlar, shaxs tarakkiyotida faoliyatning roli xakidagi ma’lumotlar, faoliyatning dinamik 
tuzilishi va mazmuni xamda bu jarayon bilan boglik ravishda shaxsga nisbatan kuyiladigan kasbiy 
talablar keyinchalik kasbiy shakllanishning va bu tizim asosida mutaxassislarni psixologik 
saralashning takomillashtirish jarayonining yangi kirralarini urganishni belgilab beradi. Bu 
karashlar eksperimental asoslangan bulib, uning negizida kasbiy yaroklilikni baxolashga nisbatan 
strukturaviy-dinamik yondashuv konsepsiyasi yotadi. 
Juda ko’p shaxslararo, jamoalararo (guruhlararo) va boshqa ziddiyatlarning uzoq davom 
etishi va ko’pgina salbiy oqibatlarga olib kelishiga ziddiyat qatnashchilari va atrofdagilarning 
ziddiyatning oqibatlari nimaga olib kelishini oldindan idrok eta olmasliklaridir. 
Psixologiya fanida mavjud barcha turdagi ziddiyatlar to’rtta katta guruhga farqlanadi: 
Texnika bilan bog’liq ziddiyatlarga mashinalar, zavod-fabrikalardan chiqayotgan 
tutun va shovqin natijasida yuzaga kelayotgan “Texnika-inson” kelishmovchiligini misol tariqasida 
keltirsa bo’ladi. Okean va dengizlar suvining ifloslanishi, atmosferada zaharli gazlar miqdorining 
oshib borishi, yerning va unda o’sgan meva va sabzavotlarda har xil kimyoviy moddalar, pestisidlar 
miqdorining normadan bir necha baravar yuqoriligi, kundan-kun o’rmonlar va ko’kalamzorlar 
maydonining kamayib borayotganligini o’zaro kelishmovchilik yuqori pog’onaga ko’tarilganligi 
deb tushunsa bo’ladi. Inson hatto o’ziga eng yaqin yordamchi hisoblangan kompyuterlarning ongini