O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Ko’zning soddalashtirilgan optik sxemasi.
Kuzatilayotgan predmetdan qaytgan nurlanish oqimi ko’zning optik sistemasidan o’tib ko’zning ichki yuzasida ya’ni setkasimon qobig’ida fokuslanadi. Bu nurlanish oqimi setchatkada teskari va kichiklashtirilgan ta’svirni vujudga keltiradi. Odam miyasi teskari ta’svirni aylantiradi va u to’g’ri ta’svir sifatida qabul qilinadi. Ko’zning optik sistemasiga ragaritsiya suvsimon modda xrustalik va shishasimon modda tashkil qiladi. (2-rasm).



1-oldingi kameradagi suvsimon modda.(n=1,336)
2-ragaritsa (n=1,376)
3-xrustalik (n=1,386)
4-setchatka
Bu sistemada ta’svir hosil bo’lishidan oldin yorug’lik sindirish ko’ratkichi birdan farq qiluvchi muhit orqali harakatlanishidir. Buning oqibatda optik tizimning fokus masofalari ko’zning tashqi muhitida (oldingi fokus masofasi) bir-biridan farq qiladi. Ko’zda yorug’likning sinishi uning tashqi yuzasida ragavitsada hamda xrustalikning yuzasida sodir bo’ladi. Kamalaksimon qobiq qorachiqning diametrini belgilab beradi va uning kattaligi paylarni siqilishi yoki kengayishi yordamida o’zgarishi mumkin. O’zning optik sistemasi juda murakkab bo’lganligi uchun nurlarning xarakatini hisoblayotganda haqiqiy ko’zga ekvivalent bo’lgan soddalashtirilgan “sxematik ko’zlardan” foydalaniladi.
Akomadatsiya.
Akomadatsiya deb, ko’zning har xil masofada joylashgan predmetlarni aniq ajrata olishga moslashuviga aytiladi. Akomadatsiya xrustalik yuzasining egriligini o’zgartirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Xrustalik yuzasini egriligini o’zgartirish kipriksimon moddaning tortilishi yoki kengayishi hisobiga amalga oshiriladi. Kipriksimon modda tortilganda xrustalik kengayadi va uning egrilik radiusilari ortadi.
Kipriksimon moddaning tortilganligi kamayganda xrustalik elastik kuchlar ta’sirida o’zining egriligini oshiradi. Normal ko’zning erkin holatida setchatkada cheksiz uzoqda joylashgan predmetlarning aniq ta’svirlari akomadatsiyaning eng yuqori chegarasida esa, eng yaqinda joylashgan predmetlarning ta’svirlari hosil bo’ladi. Kuchlanmagan ko’zning setchatkasida predmet joylashgan joyning keskin ta’sviri hosil bo’lgan nuqtani ko’zning eng uzoq nuqtasi deb atashadi. Ko’zning eng katta kuchlanishi paytida predmet holatining setchatkada hosil bo’luvchi keskin ta’sviri nuqtasiga ko’zning yaqin nuqtasi deyiladi. Cheksizlikni ko’rish uchun vujudga keladigan ko’zning akomadatsiya paytida orqa fokus setchatka bilan ustma-ust tashadi. Eng katta kuchlanganlik vaqtida setchatkada kuchlanish payti 9 sm masofada joylashgan predmetning ta’sviri hosil bo’ladi. (3-rasm).

Eng yaqin va eng uzoq nuqtalar orqsidagi farqi ko’zning akomadatsiya diapazoni deyiladi. Bu kattalik dptr. larda o’lchanadi. Yosh o’tgan sari ko’zning akomadatsiyaga bo’lgan qobiliyati pasayadi.

Predmet detallarini kuzatayotganda narmal ko’z eng kichik zo’riqishga uchraydigan masofa eng yaxshi ko’rish masofasi deyiladi. O’rta hisobda bu masofa 25 – 30 sm, ni tashkil etadi. Lekin har bir inson uchun bu ko’rsatkich individual bo’lishi mumkin.