O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika universiteti
«Elektronika va avtomatika» fakulteti
«Nazariy elektrotexnika va elektron texnologiyalar» kafedrasi
«Nanotexnologiya» bloki

AMALIY OPTIKANING MAXSUS BOBLARI

fanidan o’quv qo’llanma

Toshkent – 2013

Tuzuvchi: Umirzakov B.E., Tashmuhamedova D.A., Ravshanov R.N.

Ushbu qo’llanma ToshDTU ning 5А523300 - «Nanotexnologiya» yo’nalishi talabalariga «AMALIY OPTIKANING MAXSUS BOBLARI» fanidan tayyorlangan.

Taqrizchi:

Nazariy elektrotexnika va elektron texnologiyalar» kafedrasi

«Nanotexnologiya» blokining «___» ______ 2013 yil, __ – sonly majlisida muhokama qilingan

«Elektronika va avtomatika» fakultetining

«___» _______ 2013 yil, __ – sonli o’quv uslubiy kengashida tasdiqlangan.

Mavzu: Amaliy optika va uning nanotexnologiyada qo’llanilishi.
Optika fizikaning bir bo’limi bo’lib, elektro magnit maydon haqidagi ta’limotning bir qismidir. Bu ta’limot optik nurlanish, uning tarqalish jarayonlari va modda bilan o’zaro ta’sirini qamrab oladi. Yorug’lik to’lqin uzunligi diapazoni bir tomondan rentgen nurlanish bilan chegaralansa ikkinchi tomondan mm olchamdagi radio to’lqinlar bilan chegaralangan. Optik diapazonning chegaralarida yorug’likning to’lqin xususiyatini namoyon qiluvchi difraksiya, interfrensiya, polirizatsiya hodisalari bilan bir qatorda yorug’likning kvant xususiyatlarini namoyon qiluvchi nurlanish va yutilish hodisalari ham namoyon bo’ladi. Optik nurlanishda bir vaqtning o’zida to’lqin va zarra xususiyatlarining namoyon bo’lishi yorug’likning tabiati va yorug’lik ta’sirida vujudga keladigan hodisalarni o’rganuvchi optikani fizik optika deb nomlashadi. Optik va optik elektron asboblarning ishlash jarayolarini va ularni yaratish bosqichlarida nurli optika qonuniyatlaridan foydalanish qulaydir. Nurli optika ta’svirni yorug’lik nurlari yordamida hosil bo’lishini kuzatadi. Bunda yorug’lik nurlari bir – biriga nisbatan mustaqil va to’g’ri chiziq bo’yicha tarqaladi. (bir jinsli muhitda) .Bu nurlar optik xususiyatlari turli hil bo’gan, ikki muhit chegarasida sinadi yoki qaytadi. Nurli optikani ko’pincha geometrik optika deb nomlashadi. Barcha optik asboblarning ishlashi yorug’lik manbalariga bog’liqdir. Bu manbalar o’zidan tartiblanmagan yorug’lik maydonini tarqatadi. Majburiy nurlanishni generatsiya qilish va lazerlarni yaratilishi vaqt va oraliq bo’yicha tartiblangan (kogorent) va ma’lum bir to’lqin uzunligiga ega bo’lgan (monoxramatik) bir yo’nalishda yo’naltirilgan nurlanishni hosil qilishga imkon beradi. Optik sistema deb, nurlarning ma’lum bir shaklini hosil qilishga mo’ljallangan optik detallar yig’indisiga aytiladi. (linza, prizma, ko’zgu plastinalar va boshqalar). Amaliy optika o’z ichiga alohida optik detallar va ularning yig’indisi haqidagi ma’lumotlarni o’z ichiga mujassamlashtiradi. Bu ma’lumotlar fizik va geometrik optika qonuniyatlariga asoslangan bo’ladi. Optik sistemalarni o’rganish va proyektlash uchun nazariy ma’lumotlarni berishdan oldin optik va optik elektron asboblarni ma’lum bir klastifikatsiyaga ajratish lozim. Predmetning va uning tasviri joylashishiga qarab barcha optik sistemalarni quyidagi to’rt turga ajratish mumkin:

1. 
   Mikraskoplar: predmet oxirgi nuqta ta’svir cheksislikda joylashgan bo’ladi.
   
2. 
   Teleskobik tizimlar: predmet va uning ta’sviri cheksizlikda joylashgan bo’ladi.
   
3. 
   Obyektivlar: predmet cheksizlikda, uning ta’sviri oxirgi nuqtada.
   
4. 
   proyeksion tizimlar: predmet va uning tasviri optik sistemadan uzoqlashgan oxirgi nuqtada joylashadi.
   

Predmetga o’xshagan tasvirni hosil qilmaydigan optik tizimlar ham mavjud. Bunday tizimlar nurlarni qayta taqsimlash hisobiga integral ta’svirni hosil qiladi. Misol uchun ma’lum bir maydonni bir tekisda yoritish. (pojektorlar).