O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

Savol va topshiriqlar 
1. Shizofreniya nima va u qanday sabablarga ko‘ra kelib chiqadi?
2. Maniakal, depressiv va aralash holatlarda affektiv buzilishlarning qanday 
ko‘rinishlari mavjud?
3. Epilepsiyaning sabablari nimalardan iborat?
4. Qarilik oldi, qarilik psixozlari va qarilikdagi esipastlikka tavsif bering?
6. Reaktiv psixoz nima? 
7. Bosh miyaning travmatik shikastlanishi va uning bosqichlariga tavsif bering? 
8. Psixopatiyalarda ijtimoiy xavfli hatti-harakatlar sodir qilganda ular sud-
psixiatrik jihatdan qanday baholanadi?
9. Ruhiy kasalliklar qanday sabalarga ko‘ra kelib chiqadi? 
10. Ijtimoiy xavfli harakatlar sodir etgan ruhiy kasallarga nisbatan tibbiy 
yo‘sindagi majburiy choralar qanday qo‘llanadi?
ALKOGOLIZM VA ALKOGOLLI PSIXOZLAR.
NARKOMANIYA VA TOKSIKOMANIYA
(GIYOHVANDLIK VA ZAHARVANDLIK) 
Alkogolizm 
Alkogolizm 
– spirtli ichimliklarga patologik mayl, uni iste’mol 
qilish to‘xtaganida abstinent (xumor) sindromning rivojlanishi, 
chuqurlashib ketgan hollarida – ichki a’zolarning barqaror 
buzilishlari va psixikaning tamoman ishdan chiqishi bilan ajralib 
turadigan kasallikdir. Alkogolizmning etiologik omilini alkogol – etil 
spirti tashkil qiladi. 
Alkogolizm nafaqat tibbiy, balki, avvalo, ijtimoiy muammodir. 
Alkogolli ichimliklar keng iste’mol qilinishiga qaramay, alkogolizm 
bilan hamma emas, balki 5–10 % shaxslar kasallanadilar. Biroq 
alkogol iste’mol qilishning o‘zi kasallikning yuzaga kelishi va 
shakllanishi uchun yetarli emas, balki yana qo‘shimcha omillar ham 
bo‘lishi zarur. Ularga ko‘pchilik tadqiqotchilar insonning ijtimoiy, 

---

100
shuningdek individual psixologik va biologik (fiziologik, bio-
kimyoviy) xususiyatlarini kiritadilar. 
Ijtimoiy omillar xilma-xil bo‘lib, muayyan individuumning 
ma’lumot darajasi, oilaviy ahvoli, moddiy ta’minoti, jamiyatdagi 
mavqei, davlatning alkogolizm muammosiga munosabati kabilar 
bilan bog‘liq. Alkogolizmning tarqalishiga ichkilik ichish odatlari, 
spirtli ichimliklar iste’mol qilish bilan kechadigan an’analar, bayram 
va tantanalar imkoniyat yaratadi. Alkogoliklar orasida bo‘ydoqlar, 
yolg‘izlar va ajrashgan shaxslar ko‘pchilikni tashkil qiladi. Oilalarda 
ko‘pincha ichkilikbozlikka erlar o‘z xotinlarini, xotinlar esa erlarini 
tortadilar. O‘smirlik va o‘spirinlik davrida (14–20 yoshda) ota-onalar 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatning yomonligi, oiladagi alkogolli 
an’analar, spirtli ichimlikni erta tatib ko‘rish va keyinchalik alkogolni 
muntazam iste’mol qilish katta ahamiyatga ega. Yetuklik davrida 
yosh bilan bog‘liq omillar – «alohida, mustaqil mavqega» moyillik, 
oiladagi janjallar, madaniyat darajasining pastligi bilan bog‘liq 
bo‘lgan va shu tufayli qo‘llab-quvvatlanadigan spirtli ichimliklarni 
odat tariqasida iste’mol qilish ham qo‘shiladi. Psixologik omillar, 
inson oilada, maktabda olgan intellektual va tarbiya darajasi ham 
muayyan ahamiyatga ega. Spirtli ichimliklarni suiste’mol qiluvchi 
shaxslarning muayyan qismini «aksentirlangan yoki psixopatik» 
shaxslar tashkil qiladi. Ularda alkogolizmning rivojlanish dinamikasi, 
simptomlarining o‘sishi, ularning almashishi o‘ziga xos tarzda 
kechadi va muayyan xususiyatlarga ega bo‘ladi. Alkogolizm rivojla-
nishida psixologik omillar asosiy o‘rin tutadigan shaxslar guruhiga 
ruhiy bemorlarni kiritish lozim. 
Bosh miyadagi biokimyoviy buzilishlarning alkogolizm shaklla-
nishining etiologik omili sifatidagi ahamiyatiga oxirgi yillarda 
ko‘proq e’tibor berilmoqda. Olimlarning fikricha, bosh miyadagi 
biokimyoviy buzilishlar, morfisifat moddalar mahsulotlarining 
ko‘payishi kasallikning sababi emas, balki oqibati, ya’ni alkogolga 
jismoniy o‘rganishning shakllanishi va rivojlanishiga olib keluvchi 
patogenetik omillardir. 
Shunday qilib, alkogolga ruhiy va jismoniy ko‘nikish shaklla-
nishi, «xumorlik sindromi»ning rivojlanishi, kasallikning boshlan-
g‘ich bosqichlarida eyforiyaga, surunkali bosqichida esa tez o‘tadigan 

---

101
ruhiy va jismoniy qulaylikka intilish jarayonlarini o‘rganish alkogol-
izmning asosiy masalalaridandir.