O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a

Alkogolli psixozlar 
Alkogolli psixozlar ko‘rinishi bo‘yicha har xil bo‘ladi va 
kasallikning 2–3-chi bosqichlarida yuzaga keladi. Alkogolli psixozga 
chalingan bemorlar jamiyat uchun ancha xavfli bo‘ladilar, chunki 
boshqa shaxslar, ko‘pincha yaqinlariga qarshi xavfli harakatlar sodir 
etadilar. 
Sud psixiatriyasida alkogolli psixozlarning quyidagi asosiy turlari 
ajratiladi: 
– alkogolli deliriy,
– alkogolli gallyutsinoz, 
– alkogolli paranoid (ta’qib etish vasvasai, rashk vasvasasi va 
boshqa turdagi vasvasalar bilan kechadigan psixozlar). 
Psixozning eng ko‘p uchraydigan shakli - 
alkogolli deliriy
. U 
rivojlanishidan oldin qo‘rqinchli tush ko‘rishlar, dahshat, qo‘rquv, 
xavotir kelishi mumkin. So‘ngra abstinensiya va uyqusizlik fonida 
fantastik mazmunga ega bo‘lgan illuziyalar, ko‘rish, eshitish, hid 
bilish va boshqalar bilan bog‘liq bo‘lgan hamda harakatdagi 
qo‘zg‘aluvchanlik, yashirinishga urinish bilan kechadigan har xil 
gallyutsinatsiyalar boshlanadi. Ta’qib etish va jismonan yo‘q qilish 
bilan bog‘liq vasvasalar ustunlik qiladi, bir qator hollarda er yoki 
xotinning xiyonati haqidagi gap-so‘zlar bilan kechadi. Deliriy 3–5 
kun, ba’zan bir yarim haftagacha davom etadi. Chuqur va davomli 
uyqudan keyin sog‘ayish boshlanadi. Bemor nima bo‘lganini yaxshi 
eslolmaydi. 
Kuchli alkogolli gallyutsinoz 
ham xavotir, umidsizlik, qo‘rquv 
hissi bilan bog‘liq bo‘lib, eshitish va ko‘rish gallyutsinatsiyalari bilan 
birga kechadi. Alkogolli deliriydan farqli ravishda gallyutsinatsiyalar 
chog‘ida ong buzilmaydi, talvasa xurujlari juda kam uchraydi. 
Gallyutsinozlar o‘zini mudofaa qilish, jamiyat uchun xavfli harakatlar 
sodir etish, o‘zini o‘ldirishga urinishlar bilan birga kechishi mumkin. 

---

104
O‘tkir alkogolli gallyutsinoz bir necha kundan bir oygacha davom 
etishi mumkin. 
Alkogolli paranoid 
ko‘pincha ta’qib etish vasvasasi bilan birga 
kechadi va abstinensiya davrida, bir qator hollarda mayzadalik 
paytida yuzaga keladi. To‘satdan rivojlanadi – qo‘rquv va xavotir 
fonida bemorlar darhol jismonan yo‘q qilish qurboni bo‘lishlari 
mumkinligiga ishonch yuzaga keladi. Bu esa qochish, o‘zini mudofaa 
qilish va hatto «oson o‘lim topish» uchun o‘zini o‘ldirish, shuningdek 
xayoliy dushmanlarga hujum qilishga olib kelishi mumkin. Alkogolli 
paranoid bir necha kundan bir necha haftagacha davom etishi 
mumkin. Paranoid cho‘zilib ketganida qo‘rquv va ta’qib etilish holati 
oylab davom etadi, davomli mayzadalik esa paranoidni takrorla-
nuvchi (retsidiv) qilib qo‘yishi mumkin. Alkogolli rashk vasvasasi – 
yetuk yoshdagi paydo bo‘ladigan vasvasa g‘oyalarini tipik shakli 
bo‘lib, alkogolli inqiroz fonida yuz beradi. Shubhalar mastlik yoki 
«bosh og‘rig‘iga» ichish chog‘ida rashkning epizodik ko‘rinish-
laridan boshlanib, kuchayib boradi va xotinini qiynash, «o‘ynashini», 
bolalarning «otasini» izlash kabilar bilan kechadigan vasvasa 
shakliga aylanadi. Xavotir va g‘am kayfiyati xotini va u bilan bog‘liq 
shaxslarga nisbatan tajovuzkor harakatlarga aylanishi mumkin. 
Davom etuvchi ichkilikbozlik psixozning kuchayishiga sharoit 
yaratadi. Kasallik shiddati o‘zgargan holda yillab davom etishi 
mumkin. 
Sud-psixiatrik baholash.
Alkogolizmga chalingan bemorning 
holatini sud-psixiatriya jihatidan baholash odatda katta qiyinchilik 
tug‘dirmaydi. Alkogolizmga chalingan shaxslarda ruhiyati (psixikasi) 
o‘zgargani bilan o‘z harakatlarini anglash va boshqarish imkoniyati 
saqlanib qoladi, shu bois bu kasallik ularni jinoiy javobgarlikdan 
ozod qilmaydi. Alkogolizm bosh miyaning organik kasalliklari (bosh 
miya shikastlanishi, tomirdagi va boshqa shikastlanishlar) bilan 
qo‘shilgan hollar bundan mustasno. 
Alkogolizmga chalingan bemorlarni hukm qilishda, ayniqsa uzoq 
muddatga, maxsus alkogolga qarshi davolashni jazoni ijro etish 
muassasalarida o‘tkazmaslik mumkin, chunki alkogol iste’mol 
qilishdan mahrum qilish sog‘ayishga olib keladi. Agar alkogolizm 
oiladagi og‘ir moddiy ahvolga sabab bo‘lsa, sud bemorni muomala 

---

105
layoqati cheklangan deb topishi va unga vasiy tayinlashi mumkin. 
Bundan tashqari, boshqa choralar, xususan ota-onalik huquqidan 
mahrum qilish chorasi qo‘llanishi mumkin. 
Alkogolli psixoz holatida ijtimoiy xavfli harakat sodir etilgan 
hollarda bemorlar qilmishiga nisbatan aqli noraso deb topiladilar, 
chunki psixoz bemorni o‘z harakatlarini tushunish va boshqarish 
imkoniyatidan mahrum qiladi. Ularga nisbatan tibbiy yo‘sindagi 
majburlov choralari qo‘llaniladi. Alkogolli psixoz jinoyat sodir 
etilganidan keyin rivojlangan va bemor jinoyat ishida ishtirok eta 
olmagan taqdirda tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari u 
tuzalgunicha qo‘llaniladi.