O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭХИНОКОКК — тасмасимон чу-
валчанглар синфига мансуб паразит. Во-
яга етган даврида йиртқич ҳайвонлар 
(ит, бўри, чиябўри, мушук) ичагида па-
разитлик қилади. Уз. 3—6 мм, гавдаси 4 
сўрғичли бош, 3—4 бўғимли танадан ибо-
рат. Охирги бўғимдаги жинсий органла-
рида тухум ҳужайралар етилади. Тухум-
лари хўжайини ахлати билан ташқарига 
чиқарилади. Э. тухумлари ифлосланган 
емхашак билан оралиқ хўжайин (одам ва 
ўтхўр ҳайвонлар: сигир, қўй, эчки, чўчқа) 
ичагига тушганида улардан онкосфера 
личинкаси чиқади. Личинка ичак девори-
дан қонга ўтади ва дарвоза венаси орқали 
жигар, ўпка, мускуллар ва суякларга бо-
риб, пуфаксимон босқич — Э. финнасига 
айланади. Ҳар бир пуфак деворида яна 
иккиламчи, сўнгра учламчи пуфаклар 
ҳосил бўлади. Пуфаклар ичида паразит 
бошчаси шаклланади. Пуфаклар йири-
клаша бориб, муштдек ва ундан каттароқ 
бўлади. Қорамоллар жигаридан 64 кг 
оғирликдаги эхинококк финнаси топил-
ган. Э. пуфак даврида эхинококкоз касал-
лигини пайдо қилади. 
ЭХИНОКОККОЗ 
одам 
ва 
ҳайвонларда учрайдиган инвазион ка-
саллик. Эхинококклар қўзғатади (тасма-
симон гельминт). Э. қадимдан маълум. 
Гиппократ асарларқда ҳам жигар Э.ига 
оид илк маълумотлар бор, лекин у «жи-
гар яллиғланиши» деб юритилган. Кей-
инчалик Э. қўзғатувчиси паразитар та-
биатга эга эканлиги аниқланди. Э. анча 
кенг тарқалган касаллик. Одамга ит, тул-
ки, бўри, мушукдан, гельмИн-т тухуми 
тушган озиқ-овқат ва сув орқали ўтади. 
Бундан ташқари, эхинококк тухуми би-
лан ифлосланган қўйлар юнгини олганда 
ҳам юқиши мумкин. Қўйлар эхинококк 
тухумини итлар ахлати тушган ўтларга 
ётганида илаштиради. Э. одамдан одам-
га бевосита юқмайди. Чорва моллари ва 
бошқалар ҳайвонларга Э. билан оғриган 
ит ахлати тушиб ифлосланган ўт, ем-
хашак ва сув орқали юқади. Э.ни итлар 
сўйилган касал ҳайвон аъзоларини ега-
нида юқтиради. ГельмИн-т ит ичагида 
бир неча кун давомида вояга етгач, ту-
хумга тўла бўғими узилиб, итнинг ахлати 
билан ташқарига чиқади. Бўғим ташқи 
муҳитдаги ўсимлик, пичан ёки сувга 
ўрмалаб тушиб, тухум ташлайди.
Эхинококк 
тухуми 
одам, 
уй 
ҳайвонлари ичагидан қонга ўтади; қон 
билан жигар, ўпка, бош мия ва бошқалар 
аъзоларга бориб, у ерда эхинококк пу-
факчаси — кистага айланади. Агар ки-
ста кўп хонали (камерали) бўлса, уни 
альвеококкоз дейилади. Кисталар кат-
талашиб, атрофдаги тўқимани сиқиб 
қўяди, натижада аъзо атрофият учраб, 
фаолияти бузилади, агар у ёрилса, ичи-
даги суюқлиғининг сўрилиши бутун 
организмнинг заҳарланиши, аллергияга 
олиб келади, уларнинг ёрилиши эса ҳаёт 
учун хавфли. Одамларда қайси аъзо за-
рарланганига кўра касаллик белгилари 
турлича бўлади. Жигар Э.ида бемор-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
268
нинг дармони қуриб, ўнг қовурға ости-
да оғриқ сезилади, жигар оғир тортиб, 
катталашади, сариқлик кузатилади; ўпка 
Э.ида эса кўкрак оғриб, бемор йўталади, 
нафаси қисиб, қон тупуриши ҳам мум-
кин; мия Э.ида бош оғрийди, айланади, 
ҳаракатланиш ва сезиш фаолияти бузи-
лади.
Э.га хос белгилар пайдо бўлганда, 
албатта, врачга мурожаат қилиш лозим. 
Касалликнинг олдини олиш учун уй 
ҳайвонларини тўғри парвариш қилиш, 
уларни вақтида ветеринария назора-
тидан ўтказиб туриш, шахсий гигие-
на қоидаларига амал қилиш (ит билан 
ўйнагандан ёки уни парвариш қилгандан 
сўнг қўлни ювиш, сабзавотларни ис-
теъмол қилишдан олдин тозалаб ювиб, 
сўнгра қайнаган сув билан чайиш), бо-
лаларнинг кўчадаги дайди итлар билан 
ўйнашига йўл қўймаслик керак. Даво ка-
салланган аъзо ва касаллик белгиларига 
қараб олиб борилади.