O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭФФУЗИЯ (лот. епхшо — қуйилиш, 
ёйилиш) — лава (магма)нинг ер юзи-
га қуйилиб чиқиш жараёни. Унинг со-
виши мобайнида лава оқимлари ва лава 
қопламлари кўринишида ётган эффузив 
тоғ жинслари ҳосил бўлади. Э. вулкан 
ҳаракати кўриниши шаклларидан бири 
ҳисобланади. Нордон ва қайишқоқ лава 
баъзан ёйилиб кетмасдан отилиб чиқиб, 
вулканли гумбаз ҳосил қилади. 
ЭФФУЗИЯ (гидродинамикада) — 
газнинг кичик (мм улушларидаги) теши-
клардан секинлик билан оқиб чиқиши. 
Икки ҳолат фарқланади: 1 ҳолат — те-
шикнинг диаметри газ молекулалари-
нинг эркин ҳаракатланиш (югуриш) 
узунлигига нисбатан жуда кичик. Бу 
ҳолда идишдаги газ босими жуда ки-
чик бўлади. 2-ҳолат — тешикнинг диа-
метри газ молекулаларининг ўртача 
эркин ҳаракатланиш узунлигидан кат-
та. Бу ҳолда идишдаги газ босими анча 
катта бўлади. 1ҳолда молекуляр оқиб 
чиқиш ҳодисаси юз беради ва молекула-
лар ўртасидаги тўқнашувлар ҳеч қандай 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
267
аҳамиятга эга бўлмайди. 2ҳолда газ моле-
кулалари тешикдан оқим тарзида чиқади 
ва вақт бирлиги мобайнида чиқадиган газ 
ҳажми газ зичлигининг квадрат илдизига 
тескари мутаносиб бўлади. Газларнинг 
зичлигини уларнинг жуда кичик тешик-
дан муайян вақг бирлигида оқиб чиқиши 
бўйича аниқлаш усули шу қонуниятга 
асосланган. Агар идиш ичидаги босим 
ташқи босимдан анча катта бўлса, оқиб 
чиқаётган газ миқдори идишдаги босим-
га тўтри мутаносиб бўлади. Э. ҳодисаси 
гидродинамикада, гидротехникада, газ 
қувурларини ўтказишда, илмий текши-
риш ишларида жуда муҳим.
ЭХИНОКАКТУС —кактусдошлар 
оиласига мансуб кўп йиллик ўсимликлар. 
Серсув, шарсимон шакли, ранги, кат-
та-кичиклиги хилма-хил. Меваси — 
кўпинча резавор. 500 га яқин тури бор. 
Улар, асосан, Мексикада, баъзи турлари 
эса Жанубий ва Марказий Америкада 
тарқалган. Э.нинг 40 дан зиёд тури ман-
зарали ўсимлик сифатида хона ва оран-
жереяларда ўстирилади.