O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭФТАЛИЙЛАР ДАВЛАТЛАРИ — 
Ўрта Осиё ва унга қўшни мамлакатлар-
да мил. 5-аср ўртасида барпо этилган 
давлатлар: 1) Ўрта Осиёдаги Эфталий-
лар давлати мил. 5-аср охири — 6-аср 
бошида равнақ топиб, унинг ҳудуди 
ҳоз. Афғонистоннинг катта қисми, 
Ўрта Осиё ва Шарқий Туркистоннинг 
шарқий ва жан.шарқий вилоятларини 
ўз ичига олган. Унинг асосий негизини 
БақтрияТохаристон ташкил этган. Шу 
ердан туриб эфталийлар қўшни мам-
лакатларга юришлар қилганлар. Эфта-
лийлар Сосонийлар Эрони устидан бир 
қанча жангларда зафар қучган, жанглар-
дан бирида сосонийлар шаҳаншоҳи Пе-
роз ҳалок бўлган. У кўп йиллар мобай-
нида эфталийларга катта миқдорда товон 
тўлаб келган эди.
Ўрта Осиёдаги Эфталийлар давлати 
бир қанча ярим мустақил мулкларнинг 
конфедерациясидан иборат бўлиб, улар-
ни эфталийлар подшосига тобе меро-
сий сулолалар бошқарар эди. Бу ерда 
Ҳиндистондаги каби танга пуллар мар-
казлашган тартибда зарб қилинмаган, 
аксинча деярли ҳар бир мулк ўзининг 
қумуш ёки мис тангасини зарб қилган. 
Салтанатда бир неча турдаги ёзувлар 
(суғд, бақтрий, брахми ва бошқалар) мав-
жуд бўлган, лекин бақтрий ёзуви давлат 
ёзуви ҳисобланган. Эфталийларнинг ўзи 
дастлаб кўчманчи бўлиб, кейинчалик 
шаҳарларни босиб олишлари билан, асо-
сан, ўтроқ ҳаёт тарзига ўтган бўлсалар 
керак. Шу туфайли Византия тарихчи-
лари (Менандр) эфталийларнинг шаҳар 
қабиласи сифатида таърифлайди. Эфта-
лийлар жамиятида мулкий табақаланиш 
мавжуд эди. Эфталийлар кучли, асосан, 
отлиқлардан иборат қўшинга эга бўлган. 
Эфталийлар орасида полиандриянинг 
шаклларидан бири ҳукм сурган. Эфталий-
лар ўт ва қуёшга сиғинишган, Ўрта Осиё-
дагилар эса — будцавийлик, манихейлик, 
христианлик, зардуштийликка эътиқод 
қилишган; 2) Эфталийлар Ҳиндистонга 
бостириб кириши натижасида вужудга 
келган. Шим. Ҳиндистон, Покистон ва 
жан.шарқий Афғонистон ҳудудидан ибо-
рат бўлган. . Ҳиндистондаги Эфталийлар 
давлати мил. 5-асрохири — 6-асрнинг 
1-ярмида, Тўрамон ва унинг вориси Ми-
хиракула даврида кучқудратга тўлиб, 
равнақ топган. 6-аср ўрталарига келиб 
таназзулга юз тутган.
Ад: Ртвеладзе Э. В., Великий шел-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси