O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

Тарихи. Э. ҳудудидан топилган архе-
ологик топилмалар ёши тахм. 2 млн. йил-
га яқин. Мил. ав. асрларда Э. ҳудудида 
сомхом ва бошқалар тил гуруҳларига 
мансуб халқлар яшаган. Мил. бошлари-
да Шим. Э. ҳудудида Аксум подшолиги 
мавжуд бўлган. 5—6-асрларда христиан-
ликнинг монофислик йўналиши мамла-
катдаги ҳукмрон динга айланди. 7-асрда 
арабларнинг Шим. ва Шарқий Африкага 
бостириб кириши ва Араб халифалиги-
нинг пайдо бўлиши натижасида Аксум 
подшолиги инқирозга учради. 13-асрдан 
бу ҳудудда Э. подшолиги мавжуд бўлган. 
18-аср охири — 19-аср 1-ярмида ўзаро 
урушлар натижасида бир қанча князли-
кларга бўлиниб кетди. 19-асрнинг 50-й.
лари Куаралик Каса мамлакатни бир-
лаштиришда муҳим роль ўйнади [1855 
йилўзини Теодрос (Фёдор) II номи билан 
император деб эълон қилган]. 1867 йил 
Буюк Британия Э.га қарши уруш бошла-
ди. Урушда Э. армияси енгилди (1868), 
лекин ингизлар халқ оммасининг қаттиқ 
қаршилигига учраб, мамлакатдан чиқиб 
кетишга мажбур бўлди. 19-асрнинг 70—
80-й.лари Э. Миср ва Судан билан уруш 
олиб борди. Урушлар натижасида Э.нинг 
кучсизланганидан фойдаланган Италия 
1882 йил Ассаб, 1885 йил Массауа порт-
ларини босиб олди. 1889 йилги битим 
бўйича Э. Италия протекторатига айлан-
ди. 1890 йил бошида Италия Қизил ден-
гиз бўйларидаги ўзи эгаллаган ерларни 
Эритрея мустамлакасига бирлаштирди. 
1895 йил итальян қўшинлари Э.га яна 
ҳужум қилдилар. 1896 йил
I мартдаги жангда Э. қўшинлари 
итальянларни тормор келтирди. 1896 
йил 26 октябрда тузилган сулҳ шар-
тномасига кўра, Италия Э.нинг тўла 
мустақиллигини тан олди. Император 
Менелик
II даври (1889—1912)да мамлакат-
ни марказлаштириш ниҳоясига етди ва 
бир қатор қўшни вилоятлар Э.га қўшиб 
олинди. Унинг ўлими (1913)дан сўнг 
ҳокимият учун кураш авж олди. 1930 йил 
Хайле Селассие I Э. императори бўлди. У 
бир қанча ислоҳотларни амалга оширди 
(1931 йил мамлакатнинг биринчи кон-
ституциясини қабул қилди). 1935—36 
йилдаги ИталияЭ. уруши натижасида 
Италия Э.ни эгаллади ва уни «Италия 
Шарқий Африкаси» мустамлакаси тар-
кибига киритди. 1941 йил янв. да ин-
глизэфиоп қўшинлари Судан ҳудудидан 
Э.га кириб, итальян қўшинларига 
қарши ҳужум бошладилар ва 1941 йил 
охирида Э.ни итальян қўшинларидан 
озод қилдилар (ҳарбий ҳаракатларда 
қатнашган инглиз қўшинлари мамлакат-
дан 1954 йил чиқиб кетдилар). 1942 йил 
мамлакатда қулчиликни тақиқлаш ва 
қулларни озод қилиш тўғрисида фармон 
эълон қилинди. 1952 йил БТМ Бош Ас-
самблеясининг қарорига мувофиқ Ита-
лиянинг собиқ мустамлакаси — Эритрея 
федератив асосда Э.га қўшилди. 1962 
йил Эритреянинг федератив мақоми им-
ператорлик ҳукуматининг тазйиқи би-
лан бекор қилинди ва у Э. билан тўлиқ 
бирлашди. 20-аср 60— 70-й.ларида тур-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
259
ли ижтимоий қатламларнинг фаоллиги 
кучайди. Аграр ислоҳотлар ҳақидаги 
масалани ҳал этишнинг чўзилиши, 1973 
йилдаги қурғоқчилик ва юз минглаб ки-
шиларнинг очликдан ҳалок бўлиши, 
нархнавонинг ошиб, юқори амалдорлар 
ўртасида порахўрликнинг авж олиши 
1974 йил бошига келиб монархия тузу-
мининг ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий 
танглигини кучайтирди. 1974 йил фев.
да иш ташлаш ва намойишлар бошланди. 
У меҳнаткашларнинг монархияга қарши 
инқилобига айланиб кетди ва 1974 йил 
12 сентябрда Хайле Селассие I ағдариб 
ташланди. 1975 йил мартда мамлакат ре-
спублика деб эълон қилинди ва Социали-
стик Э. деб атадди, 1987 йил сентябрдан 
Э. Халқ Демократик Республикаси, 1991 
йил июндан Э., 1995 йилавг. дан Э. Фе-
дератив Демократик Республикаси деб 
номланди. 1993 йил майда мустақиллик 
учун олиб борган 30 йиллик курашдан 
сўнг Эритрея Э.дан ажралиб чиқди ва ўз 
мустақиллигини эълон қилди. Э. — 1945 
йилдан БТМ аъзоси. ЎзР суверенитети-
ни 1992 йил 2 янв.да тан олган ва 1996 
йил 15 июлда дипломатия муносабатла-
ри ўрнатган. Миллий байрами — 28 май 
— Тинчлик ва демократия ўрнатилган 
кун (1991 йил 28 майда Э. халқлари 
инқилобий демократик фронти ҳокимият 
тепасига келган).