O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭФЕМЕРИДА (юн.) — астроно-
мик кундалик жадвал. Э.да Қуёш, Ой, 
катта сайёралар, уларнинг йўлдошлари, 
кичик сайёралар ва бошқаларнинг маъ-
лум йил, кун ва соатлар учун олдиндан 
ҳисобланган кўринма координаталари 
ва бошқалар маълумотлар берилади. 
Э. маълумотлари астрономияда қабул 
қилинган махсус эфемерид вақти асо-
сида ҳисоблаб топилади. Осмон жисм-
ларининг Э.ларини билиш уларни ол-
диндан йилнинг қайси вақтида кузатиш 
қулайлигини аниқлаш ва кузатиш да-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
256
стурларини тузишда катта аҳамиятга эга. 
Кузатишлар ва текширишлар ўтказилгач, 
олинган маълумотлар дунё вақтида эълон 
қилинади, кейинги Э.ларга тузатишлар 
киритилади.
ЭФЕМЕРЛАР (юн.— бир кунлик) 
— чўл, чала чўл ва адирларда ўсадиган 
бир йиллик ўсимликлар. Вегетация дав-
ри қисқа. Асосан, баҳор ва кузда, тупроқ 
нам вақтларида ўсади. Типик, яъни 
баҳорги Э. ва кузги Э.га ажратилади.
Ўрта Осиёнинг чўл, айниқса, адир-
ларида кўп учрайди. Қиш илиқ келган 
йиллари Э. жуда тез ривожланади. Эрта 
баҳорнинг сернам, илиқ кунлари бош-
лангач, Э. тез ривожланиб, бир неча 
ҳафтада гуллаб, уруғлари пишиб етилгач 
қурийди.
Э. орасида ялтирбош, тароқбош, ар-
пахон, нўхатак, сариқ йўнғичқа каби 
озуқабоп; жағжағ каби доривор, учма 
каби заҳарли турлари бор. 
ЭФЕМЕРОИДЛАР — кўп йиллик 
ўсимликлар гуруҳи. Йиллик вегетация 
даври қисқа. Ер остки органлари (туга-
наги, пиёзбоши) бир неча йил, ер устки 
органлари бир неча ҳафта яшайди. Э. 
баҳорда гуллаб, мева қилади, уруғлари 
пишиб тўкилади, туганаклари, пиёзбош-
лари ёки иддизпояси ер остида сақланиб, 
ер устки қисмлари қурийди.
Э. уруғлари орқали ва вегетатив йўл 
билан кўпаяди. Улар ер ости органла-
рига қараб туганаклилар (бурмақора, 
ит кучала ва бошқалар), пиёзбошли-
лар (лола, бойчечак) ва илдизпоялилар 
(ранг, илақ)га ажратилади. Э. — қоракўл 
қўйларининг асосий озиғи. Э. орасида 
гуллайдиган ўтлар (лола, заъфар, гул-
сапсар), доривор гиёҳлар (пиёзлар) ва 
заҳарли кўкатлар (кучалалар) бор. Э.ни 
икки гуруҳ (қурғоқчил ҳудудлар Э.и ва 
ўрмонли ҳудудлар Э.и)га ажратилади. 
ЭФЕС — Кичик Осиёнинг ғарбий 
соҳили Кария вилоятидаги қадимий 
шаҳар. Э. харобалари ҳоз. Салжуқ (Тур-
кия)дан 10 км нарида жойлашган. Осиё 
савдо йўлларининг сўнгги нуқтаси ва 
диний марказ сифатидаги аҳамияти 
(Э. ҳомийси — Артемида ибодатхона-
си дунёнинг етти мўъжизасидан бири) 
шаҳарнинг равнақ топишига имкон бер-
ган. Герострат ўз номини абадийлашти-
риш мақсадида ибодатхонага ўт қўйган 
(мил. ав. 356 йил). Кейинчалик ибодатхо-
на қайта қурилган, бироқ мил. 263 йил Э. 
готлар томонидан талонтарож этилган 
пайтда буткул вайрон қилинган. Э. мил. 
358 ва 365 йиллардаги зилзилалардан 
жабр кўрган. Шаҳар 7-аср гача мавжуд 
бўлиб, сўнг кимсасиз қолган бу ерлар 
ботқоқликка айланган. Э.дан юнон ва 
Рим даврига оид шаҳар мавзелари, стади-
онлар, театр, терма (ҳаммом), шаҳар дар-
возалари, водопровод, кутубхона биноси, 
ибодатхоналар ва бошқалар харобалар 
очилган.