O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭТРУСКЛАР (лот. Тива, ўзларини 
— расна деб аташади) — мил. ав. 
1-минг йилликда Апеннин я.о.нинг шим.
ғарбида, қадимда Этрурия (ҳоз. Тоскана) 
деб аталган вилоятда яшаган қадимий 
қабилалар. Э. — ,Рим маданиятидан 
аввалги юксақ маданият ижодкорлари. 
Мил. ав. 7-асрдаёқ Э.да ёзув бўлган, 10 
мингга яқин қисқа битиклар маълум (қ. 
Этруск тили). Э.нинг этногенези номаъ-
лум. Геродот уларни Лидиядан келиб, 
умбрлар ерига жойлашган деб ҳисобласа, 
Гелланик (мил. ав. 5-аср) эгейлик пела-
сглар тармоғи дейди. Галикарнаслик Ди-
онисий фикрича, улар мамлакатнинг туб 
аҳолиси бўлган. Мил. ав. 7-асрда Э.нинг 
қалин мудофаа девори билан ўралган 
шаҳар қалъалари бўлган, улар кейинча-
лик иқтисодий ва сиёсий марказларга 
айланган. Уларни шоҳлар идора этган. 
Э.нинг тарквинийлар сулоласи мил. ав. 
616—509 йилларда Римни идора қилган. 
Сентина (мил. ав. 295) ва Вадимон кўли 
бўйидаги жанг (мил ав. 283)дан сўнг 
Этруриянинг бутун ҳудуди Римга тобе 
бўлган. Э. қадимий Италиянинг маданий 
тараққиётига муҳим ҳисса қўшганлар. 
Римликлар улардан сиёсий ташкилот ти-
зими хусусиятларини, армия тузилиши 
ва қуролланиши, давлат мансабдор шах-
сларининг белгилари (инсигнациялар)ни 
қабул қилишган; этруск мифологияси ва 
дини Рим мифологияси ва динига қучли 
таъсир кўрсатган; юнон ёзуви ҳам уларга 
Э. орқали ўтганлиги тахмин қилинади.
Фатхулла Эргашев. 
ЭТЮД (франц. — айнан машқ, 
ўрганиш) — 1) тасвирий санъа тда борлиқ 
(натура)дан уни ўрганиш мақсадида яра-
тилган асар. Ижодкор бадиий асар (ранг-
тасвир, ҳайкалтарошлик, графика) яра-
тиш жараёнида Э.дан ёрдамчи манба си-
фатида фойдаланади. Тугал асар Э. маж-
муаси сифатида ўзини намоён қилади. 
Реалистик тасвирий санъат асарларини 
яратиш Э.дан картинага ўтиш жараёни-
да амалга ошади. 19-аср ўрталаридан 
Э.га муносабат ўзгарди, Э.ни бадиий 
қийматга эга бўлган асар даражасига 
қўтариш, ижодкорнинг ғоявий эсте-
тик қарашларини ифодалашга интилиш 
қучайди. Йирик ижодкорларнинг Э.лари 
кўпинча бадиий қийматга ва мустақил 
аҳамиятга эга; 2) мусиқада — чолғу иж-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
255
рочилигининг муайян техник усулини 
қўллашга асосланган ва созанданинг ма-
лакасини оширишга мўлжалланган пье-
са. 19-асрда мусиқа чолғўлари такомил-
лашуви ҳамда виртуоз ижрочилигининг 
юксалиши натижасида ривож топди (фор-
тепиано учун И.Крамер, М.Клементи, 
К.Черни, скрипка учун Р.Крейцер, П.Роде, 
виолончель учун Д.Поппер Э.лари ва 
бошқалар). Мусиқий романтизм вакил-
лари (Н.Паганини, Ф.Лист, Ф.Шопен, 
А.Скрябин, С.Рахманинов ва бошқалар) 
ижодида Э. юксак бадиий концерт аса-
ри даражасига кўтарилди. Ўзбекистон 
композиторларидан Г.Мушель, Б.Гиенко, 
Сайфи Жалил (фортепиано учун), 
Т.Қурбонов (орган учун) ва бошқалар 
Э. яратган; 3) театр педагогикасида ак-
тёрлик маҳоратини ривожлантириш ва 
мукаммаллаштиришга хизмат қиладиган 
машқ. Ўқитувчи олдиндан ишлаб чиққан 
ёки бадиҳа йўсинида яратган турли саҳна 
ҳаракатларидан ташкил топади.