O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭПИТАФИЯ (юн. — қабр устида) 
— қабр устидаги ёзув, асосан, шеър-
да ифодаланади. Реал ва тўқима Э.лар 
яратилади. Э. кичик ҳажмда, марҳумга 
қаратилган ёки марҳумнинг ўзгаларга 
қаратилган фикридан иборат бўлади. 
Туркий халқларда урхуненисей ёдгорли-
кларида Э. намуналари бор. 
ЭПИТЕЛИЙ (эпи... ва юн. — 
сўрғич), эпителий тўқимаси — кўп 
ҳужайрали ҳайвонларда — танани 
ва тана бўшлиғини қоплаб турувчи, 
кўпчилик безларнинг асосий функцио-
нал таркибини ташкил этувчи тўқима. 
Эмбриогенезда Э. ҳар уччала муртак 
варақларидан ҳосил бўлади ва тана 
қоплоғичи, уларнинг ҳосилалари ҳамда 
кўпчилик безларнинг ҳосил бўлишида 
қатнашади. Э. тез эскириб қолиши ту-
файли кучли регенерация қилиш хусу-
сиятига эга. Э. базал мембрана билан 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
167
чегараланган, унда томирлар бўлмайди; 
озиқ моддаларни унга яқин жойлашган 
бириктирувчи тўқимадан олади. Э. че-
кловчи, ҳимоя, моддалар алмашинуви 
(сўриш, ажратиш), секрет ажратиш функ-
циясини бажаради. Функциясига биноан, 
қопловчи ва секретор Э.га ажратилади. 
Қопловчи Э., ўз навбатида, бир қаватли, 
кўп қаватли ва оралиқ қаватли бўлади. 
Бир қаватли Э. ҳужайралари базал мем-
брана билан боғланган (ошқозон ва 
ичак девори, мезотелий тана бўшлиғини 
ўраб турадиган Э.). Кўп қаватли Э.нинг 
фақат ички қавати базал мембрана би-
лан қопланган (тери Э.си), оралиқ (2 
қаватли) Э.нинг ташқи кўриниши орган 
девори чўзилишига қараб ўзгариб ту-
ради (мас, қовуқ, сийдик чиқариш йўли 
Э.си). Секретор Э. эса безларда бўлади. 
Э. ҳужайрасининг тузилиши унинг се-
креторлик функцияси билан боғлиқ.
Э. шаклига биноан, ясси, кубсимон 
ва цилиндрсимон бўлади. Шимувчи 
Э. ҳужайраси сирти туксимон жиякли, 
ҳилпилловчи Э.да ҳилпилловчи кипри-
клар бўлади. Ҳимоя функцисини бажа-
рувчи Э. учун мугузлашиш хусусияти, 
безли эпителий учун донадор эндоплаз-
матик тўр ва Гольжи комплексининг ри-
вожланиши хос.
Ўсимликларда Э. — игнабарглилар-
нинг мум йўллари ва соябонгулдошлар-
га мансуб ўсимликларнинг мой чиқариш 
йўлларини ўраб турадиган ҳужайралар.