O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭБУЛИОСКОПИЯ (лот. қайнайман 
ва ...скопия) — эритма қайнаш трасининг 
кўтарилишини тоза эритувчи қайнаш 
трасига қиёслаб ўлчашга асосланган 
физиккимёвий текшириш усули. Э. кри-
оскопия каби эриган модданинг мол. 
м.ни ўлчашда қўлланади. Э. усулини Ф. 
Раул 1882— 88 йилларда таклиф этган. 
Раул қонунига мувофиқ, эритувчининг 
тўйинган буғ босими учрамайдиган мод-
да эритмаси устидаги концентрацияга 
пропорционал равишда камаяди. Мод-
даларнинг мол. м.ни Э. усули бўйича 
аникдашда тоза эритувчининг қайнаш 
т-раси ўлчанади. Кейин тоза эритувчи-
дан маълум миқдорда тортиб олинади 
ва унга текширилаётган моддадан аниқ 
ўлчаб қўшилади, ҳосил бўлган эритма-
нинг қайнаш трасини ўша термометр 
(ёки термопара) ёрдамида ўлчанади. Эбу-
лиоскопик ўлчаш мураккаблиги туфайли 
криоскопия усулига қараганда камроқ 
қўлланади. 
ЭВАКУАЦИЯ 
(лот. 
еуасио — 
бўшатаман) — 1) жанговар ҳаракатлар 
бўлаётган ерлардан ярадор, бемор, асир-
лар, шунингдек, таъмирга муҳтож ва 
ортиқча асбобускуналар, ҳарбий ўлжалар 
ва бошқалар моддий воситаларни фронт 
ортига жўнатиш; 2) ҳарбий ва сиёсий са-
баблар, шунингдек, тузилган шартнома 
ва битимлар асосида қўшинларни илга-
ри эгаллаб турган р-нлардан олиб чиқиб 
кетиш; 3) душман ҳужуми хавфи остида 
қолган ёхуд табиий офат (сув тошқини 
ва бошқалар) га учраган жойлардан 
фуқаролар, корхоналар, идоралар, бади-
ий ва бошқалар қадриятлар, мулкларни 
олиб чиқиш.
ЭВГЛЕНАСИМОН 
СУВЎТЛАР 
— сувўтлар бўлими. Бир ҳужайрали, 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
3
микроскопик (уз. 4 мкм дан 800 мкм 
гача), ҳаракатчан. Баъзан ёпишиб ва ко-
лония бўлиб яшайди. Ҳақиқий қобиғи 
бўлмайди, эктоплазманинг ташқи қавати 
— перипласт ҳимоя вазифасини бажара-
ди. Ҳужайрасининг ботиб кирган учки 
қисми (ҳалқум)дан 1—2 та хивчин чиқади. 
Кўзчаси ва қисқарувчи вакуоли бор. Хло-
ропластларида а ва р хлорофилл бўлади. 
Осмотроф ва фаготроф озиқланадиган 
турлари бор. Шунинг учун зоологлар 
Э.с.ни ҳайвонларга киритишади. Захира 
озиғи — парамилон. Бўлиниб кўпаяди. 
Айрим турлари ноқулай шароитда циста 
ҳосил қилади. 1—4 қабилага мансуб 40 
туркуми ва 900 тури маълум; шундан 250 
тури рангсиз. Чучук сувлар, унча катта 
бўлмаган эвтроф сув ҳавзаларида яшай-
ди. Айримлари сув тозалиги индикатор-
лари. Кўпчилик Э.с. сув ҳавзаларининг 
ўз-ўзидан тозаланишида иштирок этади. 
Эвгленалар туркуми лаб. тадқиқотлари 
объекти. Э.с. сувўтлар билан бирга битта 
умумий аждоддан келиб чиққанлиги тах-
мин қиланади.