O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

11
Неъмат Маҳкамов. 
ЭВФОНИЯ (юн. — еирпоша — 
оҳангдорлик, оҳангдошлик) — нутқнинг 
оҳангдорлигини таъминловчи турли 
хил фонетик усуллар, ҳолатлар мажмуи; 
фониканит таркибий қисмларидан. Э. 
нутқнинг деярли барча турлари учун хос. 
У нутқнинг талаффузга осон, эшитувчи-
га ёқимли тузилади. Э. фикрнинг эстетик 
гўзаллигини, мусиқийлигини ва эмо-
ционал таъсирчанлигини таъминлайди, 
шеърий ритмнинг изчиллигини, поэтик 
фикрнинг жарангдорлигини ифодалайди. 
Қофия, аллитерация, ассонанс ва товуш 
такрорланиши Э.нинг усул ва воситалари 
ҳисобланади.
ЭГА — гапнинг бош бўлакларидан 
бири; гапни ташкил этишда муҳим 
роль ўйнайди. Э. фикрнинг кимга, ни-
мага қарашли эканлигини англатади, 
шу жиҳатдан кесим билан ўзаро яқин 
боғланган. Э., одатда, кесим орқали, ке-
сим эса Э. орқали, бир-бирига нисбат 
бериш билан белгиланади. Грамматик 
жиҳатдан Э. бошқа бўлакларга нисба-
тан ҳоким вазиятни эгаллайди (баъзи 
илмий адабиётларда мутлақ ҳоким си-
фатида гапнинг кесими кўрсатилади). Э. 
вазифасида келган сўз эгалик ва кўплик 
қўшимчаларини қабул қила олади ва 
бош келишлик шаклида қўлланади. У 
кўпинча от, олмош, отлашган сўз ва сўз 
бирикмаси билан ифодаланади. Э., асо-
сан, кесимдан аввал келади; бундай сўз 
тартиби Э.нинг грамматик белгиларидан 
биридир. Баъзан кесимдан кейин ишла-
тилиши ҳам мумкин; бу ҳодиса инверсия 
дейилади. Э. баъзан биргина сўздан, баъ-
зан эса бир неча сўздан, яъни синтактик 
бирликдан иборат бўлади. Мас: Т и н ч 
л и к урушни енгади. Ишлаган тишлар, 
ишламаган кишнар (Мақол). Отларнинг 
отхонага олиб ўтилмагани Зиёдиллани 
таажжублантирди (Ҳ.Ғулом).
Э. гапда ҳар доим бирор сўз ёки 
сўзлар бирикмаси билан ифодалани-
ши шарт эмас. Баъзи гапларда Э. тушиб 
қолиши, яширин бўлиши мумкин. Э.нинг 
гапда қўлланиши ёки қўлланмаслиги гап-
нинг мантиқий мундарижаси, грамматик 
шакли ва нутқ услуби билан бевосита 
боғлиқ.
Неъмат Маҳкамов.