O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭПИЗООТИЯ (эпи — да ва юн. — 
ҳайвон) — ҳайвонларда бирор юқумли 
касалликнинг кенг тарқалиши; касаллик-
нинг маълум вақт ичида катта ҳудудга 
(хўжалик, туман, вилоят ва бошқалар) ёй-
илиб кетиши. Э. кўринишидаги юқумли 
касалликларга оксил, ўлат ва қорамоллар 
перипневмонияси, чўчқа ўлати, нью-
касль касаллиги ва бошқалар киради. 
Э.га қарши кураш — инфекция манбаини 
зарарсизлантириш, касал молларни тезда 
ажратиш, карантин эълон қилиш, эмлаш, 
молларни тўғри боқиш ва бошқалардан 
иборат. 
ЭПИЗООТОЛОГИЯ (эпизоотия ва 
... логия) — чорва моллари, паррандалар 
ва қушлар юқумли касалликларининг 
пайдо бўлиши, тарқалиши ва уларни 
тугатиш қонуниятларини ўрганадиган 
фан; эпизоотиянинг олдини олиш ва унга 
қарши курашнинг илмий асосланган чо-
ратадбирларини ишлаб чиқиш билан ҳам 
шуғулланади.
Умумий ва хусусий Э.га бўлинади. 
Умумий 
Э. 
эпизоотиялар 
пайдо 
бўлишининг сабабларини, улар ри-
вожланиши ва сўнишининг умумий 
қонуниятларини ҳамда эпизоотиянинг 
оддини олиш ва батамом йўқотиш уму-
мий чоратадбирларини ўрганади. Ху-
сусий Э. айрим юқумли касалликнинг 
хусусиятларини ўрганади ва унга қарши 
кураш тадбирларини ишлаб чиқади.
Ҳоз. даврда Э.нинг асосий муаммо-
лари қатор юқумли касалликларнинг 
даврийлик сабаби, оксил касаллиги, 
кутуриш, куйдирги, сил, бруцеллёз ва 
бошқалар ўта хавфли касалликларга 
қарши кураш тадбирларини назарий 
асослаш, юқумли касалликлар эволю-
цияси бўйича тадқиқотлар олиб бо-
риш, микроб ташувчанликни, шартли 
патоген микроорганизмлар томонидан 
чақириладиган юқумли касалликларда 
эпизоотик жараённи ўрганиш, эпизоотик 
жараённинг табиий ҳамда ижтимоий-
иқтисодий омилларини тадқиқ қилиш, 
эпизоотологик тадқиқотининг ягона 
стандарт усулларини ишлаб чиқиш ва 
бошқалар 16—17-асрларда юқумли ка-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
163
салликларнинг қўзғатувчилари маълум 
бўлмасада, уларнинг юқумлилиги ва ҳар 
бир касаллик пайдо бўлишининг ўзига 
хос сабаби борлиги аникланган. 1861 йил 
француз олими Л. Пастер баъзи юқумли 
касалликларнинг 
қўзғатувчиларини 
кашф этгач, Э. илмий асосда ривожлана 
бошлади.
Ўзбекистонда Э.нинг ривожланиши 
1924 йилда акад. К.И.Скрябин номидаги 
Ўзбекистон ветеринария илмий тадқиқот 
институти ташкил этилиши билан боғлиқ. 
Ўша йилларда ин-т олимлари куйдир-
ги, отларнинг манқа, қорамолларнинг 
ўлат ва плевропневмонияси, қўйларнинг 
чечак ва бошқалар юқумли касалликла-
рини тугатишда фаол иштирок этдилар. 
Дастлабки 10 йилликда ин-т Ўрта Осиё 
чорвачилиги учун 10 дан зиёд биологик 
препаратлар ишлаб чиқарди. 1934 йил 
Ин-тда Э. бўлими ташкил этилди, 1937 
йилда проф. Г.Оболдуев раҳбарлигида 
биринчи бўлиб Ўзбекистон туманлари-
нинг юқумли касалликлар бўйича эпизо-
тик ҳолати тўлиқ ўрганилди ва юқумли 
касалликлар тарқалишининг эпизоотик 
харитаси тузилди. Э. эришган ютуқлар 
туфайли республикада чорва моллари-
нинг сибирь яраси, ўлат, контагиоз плев-
ропневмония ва ҳ.к. юкумли касалликла-
ри бартараф этилди, айрим касалликлар-
нинг тарқалиши чекланди.
Ад.: Пармонов М., Саидқулов Б., Пар-
монов Ж., Эпизоотология, Т., 1996.
Ҳошим Нурмаматов. 
ЭПИКАРД (эпи... ва юн. — юрак) — 
юракнинг ташқи қавати. Юпқа бирикти-
рувчи тўқимадан тузилган. Миокардни 
устки томондан қоплаб туради. Юрак таг 
томонида Э. букланиб перикардга ўтиб 
кетади.