|
Erkli este saqlaw. Erkli este saqlaw degeni malim bir maqsetti amelge asiriw ushin belgili dawirlerde aqliy hareketlerge suyenip amelge asiriwdan ibarat este saqlaw processine tusinledi.Bul iskerlikte adette sana tikkeley basqaradi. Este saqlap qaliwdi maqsed etip qoyiw esde alip qaliwdin’ tiykarg’i sharti esaplanadi.Serb psixologi Radosavlevich oz’ tajriybelerinde tomendegilerdi aniqlaydi: Tajriybede tekseriliwshilerdin’ biri serb tilini bilmegenligi sebepli, onin’ aldina qoyilg’an waziypani tusinbegen.Aqibetinde onsha ulken bolmag’an tajriybe materiali 46 marte oqib berilgenligine qaramay esde saqlap qala almag’an. Tajriybenin’ keyingi basqishinda waziypa tekseriliwshige tusindirilip berilgennen son’, ol materialdi 6 marte oqib tusingen, oni takrarlab, bolimlerge ajratip, eske qayta tusiriwge erisken.
Juda ko’p qaytariliw ham qayta tikleniwler natiyjesinde materialdi uzaq waqit dawaminda esde saqlap qaliw bul uzaq muddetli este saqlaw pariqli rawishte, qisqa muddetli este saqlaw bir marte juda qisqa waqit aralig’inda qabil etiw ham qayta tiklew, son’ qisqa muddetli este alip qoyiw menen pariqlanadi.
Operativ este saqlaw. Insan tikkeley amelge asirip atirg’an tez hareketleri, usillari ushin xizmet qiliwshi process bildiriwshi este saqlaw turi operativ este saqlaw delinedi. Misali, mateatik amellerdi islewge kiriser ekenbiz, biz oni belgili bir boleklerge ajratip sheshiwdi maqset etip qoyamiz. Sol sebepli, araliq natiyjelerdi yadta saqlawg’a hareket etemiz, aqirina kele bergen sayin ayrim materiallar esten shig’a baslaydi.
Este alip qaliw
Esde alib qaliw natiyjesinde jan’a materialdi aldin o‘zlestirilgenleri menen baylanistiriw arqali bekkemlenedi.Esde alip qaliw individ tajriybesini jan’a bilimlar menen bayitiwdin’ zaruriy shartidir. Esda alip qaliw tan’law xarakaterine iye. Esda alib qaliw tomendegilerge baylanisli:
insan iskerliginde aktiv qo‘llang’an, hareket qilg’an narselerdi jaqsi eslep qaladi.
materialdi eslep qaliw shaxstin’ motivlari, maqsedleri ham iskerlik usillari bilan belgilanadi.
Esda alib qalish ham qisqa muddetli ham uzaq muddetli, erkli ham erksiz esde alip qaliw turinde bo’ladi.
Solardan erkli ham erksiz esde alip qaliwg’a tomendegilerdi kirgiziwimiz mumkin:.
Erksiz esde alip qaliwda material «o‘z-o‘zinen» esde saqlanip qoladi. O‘tkerilgen izleniwlerdin’ natiyjeleri soni ko’rsetedi, erksiz esde alip qaliw tomendegi sebeplerge baylanisli:
- material iskerliginin’tiykarg’i maqsetinin’ mazmunina kiredi, eger material iskerlik amelge asiriwdin’ sharayatlarina, usillarina kirse esde saqlab qalinbaydi;
-aktiv aqliy jumisti juzege keltirgen material erksiz tarizde jaqsi esde alip qaladi;
-o’mirlik ahmiyetke iye bolg’an, bizde qizig’iw ham sezimlerdi tuwdiratug’in material.
Erkli esde alip qaliw arnawli mnemik hareketler natiyjesidir.Bunda neni ham qanday qilib eslep qaliwdi aniqlaw ulken ahmiyetke iye. Bunan tisqari tomendegilerdi ko’rsetiw mumkin:
esde alip qaliwdin’ motivi;
esde alip qaliwdin’ ratsional (unemli) usillaridan paydalaniw;
tusiniw, logikaliq an’lap esde alip qaliw;
uyrenilip atirg’an materialdin’ rejesin duziw;
obrazli baylanisiwlarg’a ken’ suyeniw;
bolimlerge bolip ham birlestirip takrarlaw.
Eske tusiriw
Eske tusiriwge este saqlaw processi sipatinda tariyip berilgende, onin’ tasiri natiyjesinde uzaq muddetli este saqlaw sistemasindag’i turli materiallar ham keshirmelerdi operativ este saqlaw bolimine ko’shiriwdin’ aktivlesiwi nazarde tutiladi. Aldin o’zlestirilgen materiallardin’ yadta qayta tikleniwi, yag’niy yadta toplanib qalg’an izlerdin’ aktivlesiw processini awir yaki jen’il keshiwine qaray klassifikatsiyalaw mumkin:
a)bizdi qorshap turg’an narsa ham hadiyselerdi, hesh ekkilenbey “avtomatik” tarizde taniw;
b)qariyb unitiliw darejeside bolg’an narse ham hadiyselerdi qiyinshiliq ham azab penen eslew.
Ane usi boliniwden kelip shiqqan halda eske tusiriw processin duzilisine baylanisli bir neshe turlerge boliw mumkin:
a)Taniw- tikkeley shaxs yamasa narseni eske tusiriw(iqtiyariy ham iqtiyarsiz tarizde)
b) Eslew
Taniw- bul kognitiv ko’z qarastan qorshag’an ortaliqtag’i narse ham hadiyselerdi insan tarepinen qayta qabil qiliw sharayatinda eske tusiriw processi.
Unitiw ham este saqlaw
Este saqlaw processinin’ biri esaplang’an unitiw- bul ozine mas, ren’-beren’, ruwxiy kognitiv hadiysedir.Unitiw turleri: putunkiley unitiw, qisman unitiw, waqtinshalik unitiw.Joqarg’i bilimlendiriw processinde o’zlestiriwde biytanis qozg’atiwshilar jan’a waqtinshaliq baylanislardi payda boliwinda tosqinliq qiladi, bunin’ aqibetinde este alip qaliw o’nimdarlig’in paseytiredi.Alding’i barqaralasqan baylanislardin’ izlerin jog’atiwg’a jonelgen tosiqlar so’zsiz unitiw processin keltirib shig’aradi.Sonday eken, unitiw nerv iskerliginin’ proaktiv ham retroaktiv tormozlaniw menen bolek boliwi mumkin.Mag’liwmatlarg’a qarag’anda, alding’I yaki keying iskerlik hazirgi iskerliktin’ mazmunina uqsas yaki odan quramaliraq bolsa, albette tormozlaniw jag’dayi boladi.
Waqtinsha unitiw jag’dayi miy qabig’inin’ kletkalarinin’ zorig’iwi, teen’lesiwi aqibetinde hamde sirtqi, ekinshi darejeli tormozlaniw tasirinde payda boliwi gu’zetiledi. Nerv sistemasi, kletkalardin’ normada islewinin’ tikleniwi arqali unitilg’an narseler,subyektler tuwrisindag’I mag’liwmatlar astelik penen eske tusedi.Mag’liwmatlardi eske tusiriwdegi qiyinshiliqlar olardi eslew ushin juda jushli qalewdin’ juzege keliwi sebepli payda boladi hamde tormozlaniwdi shaqiradi.Waqittin’ o’tiwi menen insanin’ basqa narseler menen shalg’iwi tormozlaniwin paseytiredi, natiyjede neni eslew zarur bolsa, ol darew eske tusedi.
Adette shaxstin’ iskerlikte qatnasiw darejesine qaray materialdin’ este saqlaniwi aniqlanadi. Ilimiy izretlewlerde unitiw o’zlestirgen materiallardi ko’lemine baylanisli ekenligi aytiladi. Belgili bir waqit otkenen son’ keyin o’zlestirilgen, uyrenilgen materiallardi este saqlaw procenti onin’ kolemine keri proporsional boladi.
Eger bir qiyli sharayatta berilgen materiallar ham sipat, ham mug’dari tarepinen uqsas boliwi mumkin.Este saqlaw processinde materialdin’ kolemi birlemshi emes, balkim onin’ sipati ahimiyetli esaplanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
