O’zbekistan respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministrligi

1.3. Este saqlawdin’turleri. Eske tusiriw ham unitiw
Uliwma psixologiyada este saqlawdin’ 5 tiykarg’i toparlarg’a boliw mumkin:
I.Ruwxiy iskerliktin’ aktivligine ko’re este saqlaw to’mendegi turlerge bolinedi:
a)hareket yaki motor hareket este saqlawi
b)obrazli esta saqlaw
d)emocional este saqlaw
e)so’z-logikaliq este saqlaw
II.Ruwxiy iskerliktin’ maqsetine qaray:
a)erksiz b)erkli d)mexanik
III.Ruwxiy iskerliktin’dawamlilig’ina qaray:
a)qisqa muddetli este saqlaw
b)uzaq muddetli
d)operativ este saqlaw
IV.Ruwxiy iskerliktin’ qozg’atiwshinin’ sipatina qarap:
a)muzikali b)esitiw
V.Ruwxiy iskerliktin’ insan kasiplik jo’nelisine qaray:
a)fenomenal b)kasbiy


Hareketti este saqlaw. Turli hareketler ham olardin’ orinlaw tartibi, tezligi, izshiligi ham basqalardi este qaldiriw, bekkemlew, eske tusiriwden ibarat bolg’an este saqlawdin’ turi hareket este saqlawi delinedi.Misali, bir muzika iqlasbenti muzikaliq shig’armani yadinda hesh qayta tikley almaydi eken, lekin ol jaqinda estken operanin’ tek g’ana pantomime tarizde g’ana qayta tiklew imkaniyatina iye bolipti.
Emocional este saqlaw. Atiraptag’i narse hadiyselerdi, o’zimizge bolg’an munasabetlerdi kelip shig’atug’in jag’imli hamde jag’imsiz keshirmelerdi este qaldiriw, este saqlaw, eske tusiriwden ibarat este saqlaw turi emocional este saqlaw delinedi. Olar ruwxiyatimizda keshirgen, manawiyatimizg’a tasir qiliwshi, este saqlawimizda saqlanip qaling’an sezimler, alam, arman siyaqlilardi janlandiriwda hareketke undewshi yaki o’tmishte jaman keshirmelerge iye bolg’an hareketlerden saqlap turiwshi signal tarizde kozge korinedi.
Obrazli esta saqlaw. Obrazli este saqlaw dep, narse ham ha’diyselerdin’ aniq obrazlarin olardin’ qasiyetlerin ham baylanislarini esde qaldiriw, sanada bekkemlew hamde zarurlik tuwilg’anda eske tusiriwden ibarat este saqlaw turina aytiladi. Obrazli esta saqlawdin’ bir neshe turleri bar bolip olar tomendegishe:
Izshil obrazlar.Sensor este saqlawdin’ en’ apiwayi korinisi esaplanadi. Izshil obrazlardin’ payda boliwi tomendegishe boladi: eger shaxsqa bir neshe minut apiwayi qozg’atiwshi jiberilse, yag’niy 10-15 sekund jarqin qizil tortmuyeshke qarap turiw aytiladi, son’ tekseriliwshi aldinan tuwrito’rtmuyesh alip taslansa, ol qizil tuwrito’rtmuyesh orninda sog’an uqsag’an geometrik figurani ko’riwdi dawam etedi. Tiykarinan,bul figura kok-jasil ren’inde ko’rinedi.
Eydetik obrazlar. Este saqlawdin’ bul turi eydetik obrazlar(grekshe “eydos”-“obraz”) o’z waqtinda nemis psixologiya mektebinin’ ag’zalari ag’a-inili Yenishler tarepinen tusindirilip berilgen. Ba’zi bir adamlarda, asirese, balaliq ham o’smirlik,o’spirimlik dawirlerinde gu’zetiletug’in narse yaki suwretler ko’z aldindan alip qoyilsa ham suwret uzaq waqit saqlanip qaliwi mumkin. Misali, tekseriliwshilerge 3-4 min dawaminda suwret ko’rsetilgen, son’ alip taslang’an ham qatnasiwshilarg’a suwret haqqinda sorawlar berile baslaydi. Bul process waqtinda qatnasiwshilar birde-bir sorawg’a duris juwap bere almag’an, aniq eydetik obrazg’a iye bolg’an qatnasiwshlar suwretti ko’rip atirgh’anday hame sorawlarg’a juwap bergen. Ta’jriybelerge ko’re, eydetik obrazlar insan sanasinda uzaq waqit saqlanip qaladi eken.
Eski Sovet awqam psixologiyasi paninde eydetik obrazlardin’ payda boliw hadiysesin A.R.Luriya uzaq waqit dawaminda izretlegen.Eydetik obrazlar hareketshen’lik, qasiyetine iye bolip , subyektin’ aldina qoyg’an waziypa ham qoyali tasiri astinda bul obrazdi o’zgertiwi mumkin.

Qiyaliy obrazlar.Ilimiy izleniwlerde qiyaliy obrazlar eydetik obrazlarg’a juda jaqin boladi. Lekin, eydetik obrazlar haqqinda psixologiyaliq analiz soni korsetip o’tedi, qiyaliy obrazlar og’an qarag’anda ken’ bolip, o’zine mas qasiyetleri menen ajralip turadi. Qiyaliy obrazlardin’ eydetik obrazda parqi- qiyaliy obrazlarinin’ polimodalik qasiyetidir.Bunin’ tiykarg’i manisi qiyaliy obrazlar ko’riw, estiw, teri arqali seziw izlerinin’ quramliq boleklerin birlestiredi.