|
1.4. Gipnoz haqqinda uliwma tusinik
Gipnoz-(grekshe. hypnos-uyqi) adamham haywanlarda bolatug’in uyqig’a uqsag’an jag’day, jasalma uyqi. Gipnoz qiliwshi insan belgili bir so'zlerdi bir dawisda takrarlaydi. Usi so'zlerdi aytip, isentiriw menen birge ko'riw, esitiw ham basqada organalarig’a birqiyli kushsiz tasir beriledi. Natiyjede gipnoz qilinip atirg’an adamnin’ bas miyinin’ qabig’ida tormozlaniw processi payda boladi. Gipnoz uyqisinda bolsa bul tormozlaniw protsessi juz bergende, bas miy qabig’inda ayrim aktiv, oyaw jerler (qarawil punktler) qaladi... Gipnozshi sol qarawil punktler arqali gipnoz qilinip atirg’an shaxs menen sawbetlesedi, oni isentirip aytg’anini qildiradi.
Gipnoz — insang’a bir dawistag’i ta'sir kushleri, medicinaliq preparatlar yaki basqa usillardi qollap, oni trans jag’dayina tusiriw. Gipnoz jag’dayinda koʻbinese isentiriw amalge asiriladi.
Gipnoz uyqidag’ iadam kobinese astelik penen tabiyiy (fiziologik) uyqig’a kiredi. Bas miy qabig’inin’ turli jerlerindegi tormozlaniw shuqirlig’ina jarasa uyqi menen oyawliliq arasinda jag’daylari (faza jag’daylari)bar boladi.Olardan ba’zilerinde kushsiz tasir ham kushli tasir bir qiyili natiyje beredi.Basqa fazalarda kushsiz tasir (so'z) kushli tasirge (misali; awiriw, suwiq yaki qaynag’an suwg’a) qarag’anda zor tasir ko'rsetpeydi.Sol tarizde nawqas hesh narseni sezbewligi mumkin. Gipnozshinin’ so'zi adam bas miyinin’qabig’inin’ belgili boliminde kushli qozg'aliw oshag’in payda etiwden tisqari sol bolimnin’ tormozlaniwini kusheytiredi. Sol sebepli gipnoz qilinip atirg’an adam gipnozshinin’ isentirip aytqan so'zleriden hesh narseni sezbeydi ham oyang’an son’da esley almaydi.
1.5. Gipnozdin’ payda boliw tariyxi
Gipnotik tasir etiw bunan 3 min’ jil burin malim bolg’an .Odan Ayyemgi Misr,Hindistan, Tibet, Shig’is tawibleri, keyinrek gipnozdan Ayyemgi Rim ham Greciya tawibleride paydalang’an.Oni turli xaliqlar turlishe atag’anlar.Misali, Evropada XVIII asirde Anton Franc Mesmeroni haywaniy magnetism dep atag’an.
1842 jilda ingliz vrachi Jeymis Breydsoni soni aniqladi, jaltiraq denege diqqati jamlegen waqitta dene ham aqil sonday jag’dayg’a o’tedi, ol uyqilap atirg’andi esletedi ham bul jag’day pande birinshi marte gipnoz degen ati aladi. XIX asirdin’ ekinshi yariminda gipnozdi uyreniwshi alimlar eki “mektepke” bolindi ham o’zlerin «flyuidistler» ham «animistlar» dep atadilar. Hazirgi kunde de maselenin’ mazmuni o’zgergen joq, tek g’ana terminlerge jan’asha at berildi.1870 jildan baslap francuz nevropatologi Jan Marten Sharko (J. M. Charcot) gipnozdi isteriya menen kesellengen nawqaslarda sinay basladi.Olar gipnozdan emlew ushin paydalanip turip onin’ dawirlerin uyreniwdi basladi. Nansi qalasinda bolsa gipnozdi uyreniwshi joqarg’I oqiw orni sholkemlestirilgen bolip, oni Ippolit Berngeym (H. Bernheim) basqaradi. Onin’ pikirinshe gipnozdin’ barliq dawirleri isentiriw kushine baylanisli bolip bul jerde gipnozdin’ o’zgeshe tabiyati haqqinda soz etiledi. "Egerde siz nawqastin’ qiyalarin ham gipnozshinin’ abroyin alip taslasan’iz. Qolin’izdan hesh narse kelmeydi”.Berngeymnin’ bul mektebi usi kunge shekem oz’ iskerligin alip barmaqta. Parijdegi Sharko mektebi bolsa hazirge shekem basqasha pikirde: “Gipnoz insang’a fizikaliq narseler arqali tasir etiw arqali amelge asiriladi. Bul qatarina issiliq,jariqliq, muzika,jag’imli dawis ham basqalardi kiritiw mumkin.
Tartisiwlar Nansi mektebinin’jen’isi menen tamamlandi,kopshilik alimlar gipnozdi isentiriw dep qabil etken.
1880-jillarda rus alimlari tarepinen gipnoz hadiysesi ham onin’ quramliq bolimlerin uyreniw isleri alip barilg’an.1881jilda Odessa qalasi emlewxanasinin’ shipakerleri О.О.Mochutkovskiy ham B.А.Оks ruwxiy kellike shaling’an nawqaslar menen gipnoz shinig’iwlarinin’ alip barilip atirg’anilig’I xabar berildi. Sol jillari Qazan qalasinda I.V.Godnev tarepinen, Moskva qalasinda
А.А.Tokarskiy ham G.I.Rossolimo tarepinen ilimiy isler alip barildi. XX аsirdin’ baslarinda gipnozdin’ rawajlaniwina rus alimlari Vladimir Mixaylovich Bexterev ham Konstantin Ivanovich Platonov (Гипноз и внушение в практической медицине,Харьков,1925)lar ulken ules qosdilar. Hazirgi kunde ham gipnoz fenomeni uyreniw jumislari alip barilmaqta,lekin onin’ mazmuni tolig’insha aniqlang’an joq.Gipnoz jag’dayi gipnozshinin’ arnawli tasir etiwshi naresler natiyjeside yaki bir maqsetke joneltirilgen o’z-o’zini isentiriw kushi arqali payda boladi.Ken’rek manide gipnoz bul social-medicinaliq tusinik bolip ol o’z isine insan ruwxiyatina dawisli so’zler jardeminde malim bir qurallar arqali tormozlanip turg’an(biyhush) sanag’a tasir etiwshi bir neshe usillardi qamrap aladi.Solar arqali jasalma tarizde shala uyqig’a ketken insan sanasiz turde gipnozshinin’ har turli tapsirmalarin orinlay baslaydi.Hazirgi medicina gipnozdi insan miyinin’ bolek jag’dayi dep esaplaydi.
Gipnozdi siyqirgerlik ham siyqigerlikke baylanisi bolmag’an narse sipatinda tan aliniwi 1950 jillarg’a tuwri keledi. Sodan keyin Amerika medicina assotsiatsiyasi gipnozdi medicinada ham psixologiyada qollawdin’ apzaliqlarin tan aldi. Biraq, 30-jildan son’, 1980-jillarda olar bul qarardi biykarlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
