O’zbekistan Awil xojaligi Ministrligi

Parazit gu`lli o`simlikler.Ayrım botanikalıq semeystvolarda siyrek yamasa tolıq avtotroflıq azıqlanıw uqıplıg`ın jog`altqan o`simlikler ushırasıp, parazitlik jol menen tirishilik etedi. Parazit gu`lli o`simlikler tamır ha`m paqal (jer u`sti bo`limi) parazitları toparına bo`linedi. Olar tolıq emes rawajlang`an yamasa tolıq degradatsiyalang`an tamır sistemasına iye. Sonlıqtan olar suw ha`m mineral zatlardı xozyayn o`simlik denesinen aladı. Bular uglekislotanı assimilyatsiya etiwge uqıplı ha`m o`zinin` denesinde organikalıq zatlardı payda etiwshi tu`rler esaplanadı. Birinshi topar wa`killeri jasıl japıraq ha`m paqalg`a iye, olarda yarım parazitlarg`a jatqarıwg`a tiykar bar. Ekinshi toparı xlorofill ha`m jasıl ren` bolmaydı. Olar o`simlik xozyayin esabınan azıqlanıp, absalyut parazitlar esaplanadı.
Ayrım o`simlik–parazit tolıg`ı menen o`simlik xozyaynnin` ishinde (qabıq ha`m tamır qabıg`ı ishinde, paqalda) jasaydı, olardın` vegatativ denesi o`zgergen bolıp jin`ishke mitseliya jipshesine usaydı. Ayrımlarında sorıwshı gaustoriyalar menen birge haqıyqıy tamırlar boladı, olar suw ha`m azıq zatlardı topıraqtan aladı. Geypara tu`rleri rawajlanıwının` da`slepki basqıshlarında parazitlik etip, son`ınan o`z aldına azıqlanıwg`a o`tedi. Biraq barlıq gu`lli parazit o`simlikler parazitlik da`rejesi ha`m forması boyınsha obligatlı parazitler esaplanadı, yag`nıy tirishilik da`wirinde yamasa ayrım basqıshlarında basqa o`simliklersiz rawajlanıwg`a iye emes.
Tolıq tamır parazitları ishinde tiykarg`ı orındı ko`plegen ma`deniy eginlerde parazitlik etiwshi merezsho`p iyeleydi. Ko`pshilik tu`rleri bir jıllıq, etli jasıl emes paqallı, qabırshaq ta`rizli japıraqlar menen qaplang`an. Paqalının` to`mengi ta`repi juwanlang`an. Merezsho`ptin` tuxımları o`simlik–xozyaynnin` tamırlarınan bo`lip shıg`arg`an silekeyi ta`sirinde bo`rtedi ha`m onı o`simsheleri o`simlik tamırına jabısadı. Da`slepki bu`rtikshelerden tamır ishine qaray sorıwshı o`simsheler o`sedi ha`m jer u`sti gu`llewshi paqal rawajlanadı.
Paqal parazitlerine sarı sho`p, xlorofilsiz o`simlikler, tamırg`a ha`m haqıyqıy japıraqlarg`a iye emes. Povilikanın` jin`ishke, geyde shaqalang`an paqalları o`simlik–xozyaynge shırmalıp o`sip, o`simsheleri ja`rdeminde bekkem jabısadı. Bir o`simlik bir neshe mın` mayda tuxım payda etip, ko`pshilik tu`rlerde topıraqta saqlanadı, ayrımları o`simlik–xozyayn tuxımları menen birge saqlanadı. Povilika tuxımı haywanatlar ishinen o`tkende, shirigen da`riste o`zinin` ko`geriwshen`ligin saqlaydı. Tuxımlar, da`risler, suwg`arıw suwları h.t. b. jollar menen tuxımı, paqalı tarqaladı.
Povilikalardın` en` ko`p tarqalg`an ha`m ku`shli zıyan tiygizetug`ın tu`rlerine: evropalı, iri da`nli, a`piwayı, jin`ishke paqallı, birbag`anal tu`rleri ken` tarqalıp, u`lken zıyan keltiredi
O'SIMLIK KESALLIKLERININ’ PAYDA BO'LIWI HA’M KLASSLARGA BOLINIWI
Fitopatogen mikroorganizmlar (bakteriyalar,viruslar,mikoplazmalar,zamarıqlar ) tábiyaatda keń tarqalǵan
.Olardin’40000 nan artıq túri ámeldegi bolıp, olar kelip shıǵıwı, parazitlik ózgesheligi, patogenligi,maslasiwina kóre bir-birinen keskin parıq etedi.
Fitopatogen mikroorganizmlar bir jıllıq, eki jıllıq, kóp jıllıq o'tlardi, tereklerdi kesellantirib, olardin’ jer ústi hám jer astı shólkemlerin ziyanlaydi. Kesellik keń tarqalǵanda, pútkil ósimlikti nobud etedi. Sol sebepli ósimlik kesellikleri awil xojalıǵına úlken ziyan jetkezip, ónimdiń hádden tıs kóp nobid bolıwına alıp kelip atır.
Ósimlik keselliklerin biliw olar qozǵawtıwshısınıń biologiyasin, rawajlanıwın hám patologikalıq tásiri nátiyjesinde júz beretuǵın ózgeriwlami biliwden baslanadı.Ósimlik kesellikleri degende, ol jaǵdayda júz bolatuǵın patologikalıq process, yaǵnıy onıń kesellik qozǵawtıwshı mikroorganizmlar sebepli qolaysız sharayat tásirinde payda bolatuǵın anatomik-morfologiyalıq, fiziologikalıq, bioximiyalıq ózgerislerge juwap reaksiyası túsiniledi. Nátiyjede ósimlik ósiw hám rawajlanıwdan orqada qalıp, zúráátliligi paseyedi, ónimdiń sapası keskin jamanlasadı.